Archive for Αυγούστου 2016
31/08/2016
Συνέντευξη στον Γιώργη Μπαγκέρη
Έφη Σακελλαράκη -Σαπουνά. Η ακούραστη αρχαιολόγος που οι ανασκαφές της στην Ζώμινθο μπορούν να οδηγήσουν τα Ανώγεια ακόμα ψηλότερα στο μέλλον. Η γυναίκα που μετά τον χαμό του αείμνηστου συντρόφου της Γιάννη Σακελλαράκη, συνεχίζει με το ίδιο πάθος τις ανασκαφές στο ιερό βουνό του Ψηλορείτη. Δεν την πτόησαν ούτε οι αρχαιοκάπηλοι που τον περασμένο χειμώνα βανδάλισαν τον χώρο και κατέστρεψαν εργασίες ετών.
Δεν σκέφτηκε ούτε λεπτό ακόμα και τότε να εγκαταλείψει την προσπάθεια: “Ανωγειανή είμαι άλλωστε πως αλλιώς θα αντιδρούσα” μας αναφέρει χαρακτηριστικά και με χαμόγελο στην συνέντευξη που παραχώρησε στην «Ανωγή.»
Την συναντήσαμε να δουλεύει ακατάπαυστα στο «Κέντρο Αρχαιολογικής Πληροφόρησης» στα Ανώγεια που φέρει το όνομα αυτής και του συζύγου της λίγες μέρες πριν την αναχώρηση της για την Αθήνα και την προετοιμασία της επόμενης χρονιάς. Μας μίλησε για όλους και όλα. Τα σπουδαία φετινά ευρήματα, τον απολογισμό της ανασκαφής μέχρι σήμερα, αλλά και πως αυτή ονειρεύεται την αξιοποίηση του χώρου στο άμεσο μέλλον προς όφελος των Ανωγείων. Μας μίλησε επίσης και για το ποια σκέψη την κάνει και τρέμει μόνο στην ιδέα μην δει στον Ψηλορείτη κάτι παράταιρο με το χώρο , αλλά και τι χρειάζεται ο αρχαιολογικός χώρος για να γίνει επισκέψιμος σύντομα. Κλείνοντας απευθύνεται σε Ανωγειανούς και φορείς και τους ζητά να προστατεύσουν με πυγμή τα μνημεία της ιστορίας μας.
Ως ένδειξη σεβασμού στην προσφορά της στο χωριό μας της χαρίσαμε, το βιβλίο με ποιήματα του Γιώργη Αγ.Κουτάντου με τον τίτλο: “Δυτικά της Νιότης”. Άλλωστε η κ. Σακελαράκη δουλεύει με το πάθος και με το πείσμα της νιότης κι ατενίζει από ψηλά στο βουνό, την αγαπημένη της θάλασσα, πάντα όμως έχοντας αγκαλιά τις πιο αγαπημένες τις πλέον πέτρες του Ψηλορείτη..
Αναλυτικά η συνέντευξη έχει ως εξής:
Κυρία Σακελλαράκη, καταρχάς σας ευχαριστούμε για τη φιλοξενία σας εδώ στο Κέντρο Αρχαιολογικής Πληροφόρησης και την συνέντευξη σας στην Ανωγή. Θα ήθελα αρχικά να μας κάνετε ένα μικρό απολογισμό της φετινής ανασκαφής στη Ζώμινθο και των ευρημάτων που είχατε φέτος.
«Καταρχήν εγώ θέλω να σας ευχαριστήσω γιατί το κύριο μέλημα μου, όπως ήταν και του Γιάννη, είναι να μεταφέρουμε αυτά που γνωρίζουμε για τον τόπο, στους ντόπιους και διεθνώς, οπότε είναι και δική μου χαρά και τιμή το ότι ήρθατε εδώ σήμερα. Η φετινή ανασκαφή επιβεβαίωσε το χαρακτήρα του κέντρου αυτού, του ανακτόρου, σαν ένα ιδιαίτερο αρχαιολογικό χώρο. Νέοι χώροι που βγάλαμε στην επιφάνεια φέτος αναδεικνύουν την μεγαλοπρέπεια του κεντρικού κτιρίου. Διότι όπως ξέρουμε υπάρχει αυτό το κεντρικό κτίριο και υπάρχουν και γύρω, γύρω μεγάλος αριθμός κτισμάτων, αν και είναι αρκετά κατεστραμμένα. Δυστυχώς πιστεύω ότι αυτά δεν θα μας δώσουν ποτέ αρκετά στοιχεία, αλλά ποτέ κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να βρεθεί σε αυτά. Αλλά μιλάμε για ένα μεγαλειώδες κτίριο το οποίο διαρκώς μας εκπλήσσει. Να σας εξηγήσω. Στον Δυτικό τομέα του κτιρίου, τον οποίο χαρακτηρίζω βιοτεχνικό βρέθηκε φέτος κάτι που υποψιαζόμασταν και από παλιά ότι θα υπήρχε εκτός από το κεραμικό εργαστήριο που γνωρίζουμε και τον κλίβανο τον κεραμικό και άλλα, φέτος βρήκαμε ένα συγκρότημα το οποίο είναι εργαστήριο χαλκουργείας , με όλα τα μέσα. Δηλαδή βρήκαμε τον κλίβανο του, τον χαρακτηριστικό λάκκο, τα εργαλεία της χύτευσης, την χοάνη, το ακροφύσιο και όλα αυτά τα πράγματα που αποδεικνύουν μαζί με υπολείμματα χαλκού, ότι εκεί γίνονταν εργασίες χαλκού. Επομένως στην γνώση που είχαμε μέχρι τώρα για την τοπική παραγωγή αγγείων και κεραμικής προστίθεται και ο χαλκός, κάτι το οποίο δείχνει την αυτάρκεια αυτού του χώρου εκτός από τα άλλα πολυτελή διαμερίσματα που βρίσκουμε. Είχαμε λοιπόν εργαστήρια κρυστάλλου και κεραμικής και φέτος βρέθηκε και αυτό του χαλκού. Όπως σας είπα την ύπαρξη του την υποψιαζόμασταν, αλλά τώρα βρήκαμε πραγματικά στοιχεία. Επομένως εκτός από το μαλλί που γνωρίζαμε ότι το επεξεργάζονταν από τις πινακίδες της Κνωσσού από όπου το έπαιρναν το μαλλί όπου αναφέρονταν πολύ συχνά στο μαλλί και τα πρόβατα, αλλά και από αιγυπτιακές πηγές που αναφέρουν ότι έστελναν μαλλί στην Κρήτη αλλά και αρωματικά και ιαματικά φυτά. Εκτός από αυτό που μέχρι τώρα γνωρίζαμε, τώρα ξέρουμε και μια άλλου είδους παραγωγή η οποία αποδεικνύεται και από το πλήθος των χαλκών που βρίσκουμε. Ευρήματα όπως διπλούς πελέκεις, χάλκινα θυμιατήρια, τα δυο σπουδαία Κυκλαδικά ειδώλια για τα οποία πρέπει να σας πω ότι έχω γράψει ένα Γερμανικό βιβλίο το οποίο αναφέρεται για τα Μινωικά ειδώλια και όχι μόνο αυτά που βρίσκονται στην Κρήτη, ή άλλα που βρίσκονται και είναι αμφίβολης καταγωγής, προέλευσης και γνησιότητας, αλλά και αυτά που βρίσκονται και έξω. Περίπου 120 ειδώλια συνολικά είναι γνήσια. Στα Κύθηρα βρήκαμε 84 και τώρα εδώ στη Ζώμινθο βρήκαμε δυο από τα σημαντικότερα ειδώλια από άποψη τέχνης τα οποία αναπαριστούν δυο λατρευτές.»
Στα ευρήματα σας φέτος είναι και νέα δωμάτιο. Μπορείτε να μας τα περιγράψετε;
«Φέτος λοιπόν εκτός από ένα τμήμα του Δυτικού τομέα που είναι η βιοτεχνική περιοχή είναι και τα πολυτελή δωμάτια τα οποία εξακολουθούμε να βρίσκουμε. Δηλαδή δωμάτια με τέσσερις πάλι κίονες, οι υπόστυλες αίθουσες δεν είναι κάτι πολύ συνηθισμένο και εμείς το έχουμε εδώ εν αφθονία! Βρήκαμε τοιχογραφίες σε κτίρια πανύψηλα δυο με τρεις ορόφους είναι. Σε ένα σημείο για παράδειγμα βρήκαμε που είναι σε στυλ ρετιρέ δηλαδή μπορεί να είναι ένας όροφος εδώ και ένας από κάτω όπως το γνωρίζουμε και από την Κνωσσό. Βέβαια στην Κνωσσό έχουν αναπαρασταθεί αλλά δεν είναι σίγουρα. Εδώ βρίσκουμε και αρκετές σκάλες που ανεβαίνουν προς τα πάνω και προς τα κάτω. Δηλαδή είναι ένα κτίριο με όλα τα στοιχεία ενός μεγάλου κέντρου και δεν έχει καμία σχέση με τα κέντρα της πεδιάδας. Έχει κατασκευαστεί για να προσαρμοστεί ακριβώς στο τοπίο στις ανάγκες και στις συνθήκες του βουνού. Πρέπει δηλαδή να ήταν ένας ευφυέστατος αρχιτέκτων ο αρχικός, γιατί υπήρξαν μετά και πολλές μεταβολές στο κτίριο. Δηλαδή βρίσκουμε πάνω από το κτίριο με τους τέσσερις κίονες, ένα Μυκηναϊκό ή και ίσως λίγο παλιότερο κτίριο το οποίο αλλάζει και την διαρρύθμιση.»
Πείτε μας αναλυτικά για την ιστορία του κτιρίου στη Ζώμινθο.
«Το κτίριο δημιουργήθηκε γύρω στο 1900 πχ. Το 1700 πχ είναι η πιο σημαντική του περίοδος αλλά και τα πριν τα παλαιοανακτορικά, αυτές οι μεγάλες αίθουσες που βρήκαμε τα τελευταία δυο χρόνια. Φέτος ξέραμε ότι επεκτείνονται αλλά επεκτείνονται προς Βορρά και Νότο. Ίσως δηλαδή ήταν μεγαλύτερο το παλιότερο ανάκτορο από ότι ήταν το μεταγενέστερο. Διαφέρει αρχιτεκτονικά από τα περισσότερα, γιατί είναι εδώ και το τοπίο και ο τόπος που το επιβάλλει Δεν έχει την ίδια διαμόρφωση με τα υπόλοιπα κτίρια. Έχει βέβαια την κεντρική αυλή και δωμάτια δεξιά και αριστερά, στην τελική του φάση, αλλά έχει και χώρους οι οποίοι δεν μπορούν να συγκριθούν με άλλους και προφανώς είχαν ειδική χρήση, ίσως ήταν έτσι για να είναι πιο ζεστά το χειμώνα. Αυτό το κτίριο ήταν ένα οικονομικό κέντρο που συγκέντρωνε όλα τα αγαθά και τους καρπούς του Ψηλορείτη , αλλά ήταν και ένα πολιτικό κέντρο με γραφειοκρατία να περάσει, αλλά ήταν και κυρίως ένα θρησκευτικό κέντρο. Το Ιδαίον Άντρον μέχρι τώρα έχουν αλλάξει οι καιρικές συνθήκες, μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν απρόσιτο σχεδόν από ένα σημείο και έπειτα. Αλλά το Ιδαίον Άντρον το οποίο άρχισε να λειτουργεί σαν χώρος κατοίκησης βοσκών και μετά έγινε και ένα κέντρο θρησκευτικό, συγκέντρωσης και ουσιαστικός τόπος λατρείας. Αυτό ήταν ένα διεθνές κέντρο όπως ξέρουμε. Εμείς όταν πήγαμε στην Βαγδάτη είδαμε αντικείμενα τα οποία βρήκαμε στο Ιδαίον και εκεί πραγματικά ανατριχιάζεις, τα οποία αν δεν έχουν γίνει από τον ίδιο τεχνίτη έχουν γίνει από την ίδια σχολή. Εντελώς όμοια, άρα ερχόταν εδώ από την Μεσοποταμία. Από τον 7ο και 8ο αιώνα πχ ήταν αυτά τα ελεφάντινα που είδαμε στην Βαγδάτη. Αλλά ερχόντουσαν εδώ και από αλλού, όπως από την Αίγυπτο και ξέρουμε τις σχέσεις της Κρήτης με την Αίγυπτο πως ήταν. Δείχνουν λοιπόν αυτά ότι σε εποχές που δεν λειτουργούσε το Ιδαίο ήταν ένα θρησκευτικό κέντρο. Έχουμε τοιχογραφημένο δωμάτιο με τις πιο εκλεπτυσμένες τοιχογραφίες δυστυχώς κατεστραμμένες γιατί έπεσαν όλα. Τέτοιο όγκο δεν έχω συναντήσει ξανά σε καμιά ανασκαφή στην ζωή μου και οι μεσότοιχοι ακόμη ήταν χτισμένοι με βαριές πέτρες. Έχω όμως μια συντηρήτρια η οποία μένει και όλο τον χειμώνα και πέρσι μετά από χρόνια δουλειάς αποκαλύψαμε μια τοιχογραφία που είναι ένα θαλάσσιο τοπίο με ψάρια, κλαριά κτλ και σε άλλους χώρους βρίσκουμε φυτικά μοτίβα. Δηλαδή είναι εξαιρετικά εκλεπτυσμένοι οι χώροι κατοίκησης.»
Στα ευρήματα σας φέτος ήταν και ένα ελεφάντινο κομμάτι. Μιλήστε μας για αυτό
«Φέτος λοιπόν ανακαλύψαμε και άλλη υπόστυλη αίθουσα στην οποία βρήκαμε ένα ελεφάντινο κομμάτι, αρκετά μεγάλο που δείχνει ότι ήταν από ένα Μινωικό έπιπλο. Για τα Μινωικά έπιπλα του Ιδαίου έχει μιλήσει σε άρθρα του ο Σακελλαράκης όπως τον “Θρόνο του Δία”. Η Ζώμινθος λοιπόν υποκαθιστά κάποιες χρονικές περιόδους του έτους. Βρήκαμε αυτούσιο το ελεφάντινο κομμάτι, το οποίο θα πάει στο Ρέθυμνο, σφραγίδες, εγχειρίδια καταπληκτικά. Σου μιλάω για τα φετινά ευρήματα. Μάλιστα η μια από τις σφραγίδες είναι ιδιαίτερη, έχει ένα μυξογενές ζώο με κέρατα και έχει βέβαια πάνω τον ηλιακό δίσκο που είναι και σπάνιο σαν θέμα στις Μινωικές σφραγίδες όπως και άλλη μια σφραγίδα ιδιαίτερη που έχει ένα ιερό κόμπο επίσης σπάνιο σαν θέμα, είναι οι κόμποι που είναι αποτροπαικοί και τους βρίσκουμε π.χ στην Παριζιάνα που το φοράει πίσω από την πλάτη της και αλλού. Πέραν από τις σφραγίδες βρίσκουμε και ως συνέχεια των παλιότερων, χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους καθώς και πολλά άλλα, όπως πήλινα θυμιατήρια που δείχνουν ακριβώς και τη θρησκευτική υπόσταση αυτού του χώρου.»
Πόση επιφάνεια του κτιρίου έχει έρθει στο φως μετά και τη φετινή ανασκαφή;
«Φέτος θα έλεγα ότι στην επιφάνεια έχει έρθει ένα 95% του κεντρικού κτιρίου σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μου. Δεν έχουμε σκάψει ακόμα το Ανατολικό τμήμα που μπορεί να μας δώσει πολλά. Το Νότιο καταστράφηκε αρκετά από τους αρχαιοκάπηλους ξεκινώντας από αυτούς της δεκαετίας του 60.»
Με την δεδομένη αγάπη σας για το βουνό και την δουλειά σας εκεί πείτε μας τι νιώσατε στο πρώτο άκουσμα ότι βάνδαλοι επιχείρησαν να καταστρέψουν τη Ζώμινθο;
«Κόντεψα να διαλυθώ! Ήταν κάτι που πραγματικά δεν το περίμενα διότι περίμενα ότι οι Ανωγειανοί τον φυλάνε αυτό τον χώρο. Πρώτο λοιπόν συναίσθημα ήταν η έκπληξη αλλά μετά με έπιασε το πείσμα ότι εγώ δεν θα παραιτηθώ. Δεν θα διαλύσουν κάποιοι ελάχιστοι αυτό το έργο. Η δουλειά μας είναι επίπονη, φτιάχνουμε και το πιο μικροσκοπικό αντικείμενο και εργαζόμαστε χρόνια πάνω του. Ένιωσα αγανάκτηση μπορώ να πω. Αμέσως όμως συνήλθα, με το πείσμα και ξεκινήσαμε αμέσως να λύσουμε το όποιο πρόβλημα. Ανωγειανή είμαι άλλωστε και εγώ πως αλλιώς θα αντιδρούσα: Έχω και αυτό το σήμα στο λαιμό μου (σ.σ εννοεί το μενταγιόν με το σήμα του Δήμου Ανωγείων, που πήρε όταν έγινε επίτιμη δημότης), που όταν κάποιος πάει να μου κάνει τον έξυπνο του λέω: “Κοίτα, μη μου κάνεις τον έξυπνο εγώ είμαι Ανωγειανή!”. Κάτι που ξέχασα ερχόμενη εδώ είναι η θάλασσα που λάτρευα και τώρα αγάπησα το βουνό. Αφού λοιπόν αγάπησα το βουνό δεν θέλω τίποτα να το χαλάσει. Τίποτα! Δεν υπήρχε περίπτωση να σταματήσω την ανασκαφή μετά από ένα τέτοιο γεγονός του βανδαλισμού. Όλα τα παιδιά που δουλεύουν στην ανασκαφή νομίζω πως είναι φύλακες αυτού του χώρου θεωρητικά βέβαια, γιατί ξέρω ότι την αγαπάνε την ανασκαφή. Δεν θα έπαιρνα κανένα που θα έβλεπα ότι δεν έχει καμιά συναισθηματική σχέση με αυτό το χώρο.»
Πόση ζημιά έκαναν οι αρχαιοκάπηλοι;
«Δεν κατάφεραν τίποτα. Ήταν μια πράξη βαρβαρότητας και τζιχαντισμού διότι αυτοί που πήγαν, κατέστρεψαν χώρο που είχαμε ήδη ανασκάψει! Ήταν σαν να ήθελαν να καταστρέψουν τον χώρο. Δεν θα τους ονόμαζα αρχαιοκάπηλους. Βάνδαλους θα τους ονόμαζα, αυτό που έκαναν ήταν βανδαλισμός. Μάλιστα συμπτωματικά άφησαν πίσω τους και βρήκαμε ένα πολύ σημαντικό δαχτυλίδι από χαλκό κάτι που είναι σπάνιο. Σφραγιστικό δαχτυλίδι όμοιο με αυτό που έχουμε βρει και στις Αρχάνες το οποίο είχε μια σκηνή λατρείας, βέβαια ήταν πολύ κατεστραμμένο και διαβρωμένος ο χαλκός, αλλά διακρίναμε μια Θεά με έναν λατρευτή και ένα κτίριο που δείχνει ακριβώς τη σημασία του χώρου. Οι αρχαιοκάπηλοι δεν μπορούσαν να το διακρίνουν αυτό και ευτυχώς έμεινε πίσω τους.»
Έχετε λάβει φέτος μέτρα προφύλαξης του χώρου σε συνεργασία με τους φορείς;
«Ναι έχουμε πάρει κάποια μέτρα, μαζί με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου στα οποία βοήθησε και ο Δήμος Ανωγείων, ώστε με διάφορους τρόπους, προβολείς κτλ να διακρίνουν ποιοι μπορεί να έχουν πάει στην ανασκαφή και κάμερες ασφαλείας που θα γίνει σύντομα πιστεύω με τη συνεργασία όλων των φορέων.»
Φύλακες είναι δύσκολο να έχουμε στον χώρο;
«Αυτό είναι το κύριο που δεν έχει γίνει και δεν γίνεται. Δεν υπάρχουν μόνιμοι φύλακες .Αυτό είναι τραγικό! Είναι θέμα του Υπουργείου Πολιτισμού. Φύλακες δεν έχει ούτε και το Ιδαίον Άντρον, το οποίο θα ήταν μια πηγή πλούτου και δεν εννοώ, να έρχονται τα πούλμαν γεμάτα τουρίστες, ούτε και ο Σακελλαράκης το εννοούσε έτσι. Απλά λέω και αναφέρω ότι λυπήθηκα προχθές όπως και κάθε φορά που πηγαίνω όταν βλέπω τους προσκυνητές οι οποίοι πηγαίνουν με τα πόδια. Έρχονται με τα πόδια σε ένα χώρο που δυστυχώς εγώ δε μπορώ να το πληρώσω και δεν υπάρχει φύλακας και είναι κλειστό. Έρχονται από όλα τα μέρη του κόσμου και είναι κρίμα πρέπει να βρεθεί άμεσα μια λύση για αυτό.»
Πως θα θέλατε στο άμεσο μέλλον να αξιοποιηθεί η Ζώμινθος και το Ιδαίον Άντρο;Πως το ονειρεύεστε εσείς:
«Πρέπει να σας πω το εξής. Εμείς για μια μελέτη που έχει γίνει, χωρίς να θέλω να σας αναφέρω το όνομα της μελέτης, είχαμε πολλές φορές διαφωνήσει διότι ο μηχανικός έλεγε να χτίσει χώρους μελέτης για τους αρχαιολόγους και διάφορα άλλα τα οποία εμείς δεν χρειαζόμασταν και εγώ σκέφτομαι ότι το μόνο που θα μπορούσε στη Ζώμινθο να γίνει είναι να αξιοποιηθεί το παλιό τυροκομείο, το λεγόμενο Βενετσιάνικο . Εκεί θα μπορούσε να γίνει ένας χώρος όπου να πωλούνται βιβλία ή οδηγοί. Αυτά που υπάρχουν. Τίποτα άλλο που να χαλάσει το τοπίο. Τίποτα άλλο και το εννοώ το τίποτα! Το πολύ να μπει ένα φυλάκιο στην είσοδο του χώρου, ώστε όταν θα υπάρξει φύλακας να είναι εκεί και να δίνει οδηγίες στον κόσμο.»
Σε συνέντευξη του στην “Α” το 2005 ο Γιάννης Σακελλαράκης είχε πει ότι δεν θέλει η Ζώμινθος να γίνει μια νέα Κνωσσός με στόχο μόνο τον τουρισμό. Εσείς τι λέτε πάνω σε αυτό;
«Βεβαίως το ίδιο λέω και εγώ, να μην γίνει μια νέα Κνωσσός με σκοπό μόνο τον τουρισμό.. Εγώ θαυμάζω πραγματικά αυτούς που βλέπω και έρχονται μεμονωμένα να προσκυνήσουν το Ιδαίον Άντρον και την Ζώμινθο. Παρά τις δυσκολίες που συναντούν πηγαίνουν να προσκυνήσουν ένα ιερό χώρο κάτι που είναι για μένα καταπληκτικό. Μην ξεχνάτε ότι ο Όμερ Τόμσον είχε αναφέρει στους New York Times ότι το Ιδαίον Άντρο αντιπροσωπεύει για την θρησκεία της Κρήτης ότι αντιπροσωπεύει και το Γκράν Κάνιον για τη φυσική ιστορία της Αμερικής.»
Μπορείτε να μας προσδιορίσετε ένα χρονικό όριο ολοκλήρωσης της ανασκαφής;
«Καμιά ανασκαφή δεν τελειώνει ποτέ, δείτε την Ολυμπία τους Δελφούς και άλλες. Κάτω από το Βενετσιάνικο τυροκομείο είναι το Μυκηναϊκό κτίριο το οποίο έχουμε επίσης ανασκάψει και ανακαλύψει. Έχει καλυφθεί ένας μεγάλος χώρος και νομίζω ότι σε ένα σχέδιο πενταετίας που έχω θα μπορεί η Ζώμινθος να είναι επισκέψιμη. Σημειώνω ότι τα μισά χρήματα της ανασκαφής πηγαίνουν στην συντήρηση των τοίχων. Εγώ δεν θέλω να γίνουν όλα αυτά τα πολυτελή στέγαστρα τα οποία ουσιαστικά αναδεικνύουν το έργο των αρχιτεκτόνων. Μόνο μερικοί χώροι θα έπρεπε να στεγαστούν γιατί είναι επικίνδυνοι, αλλιώς πρέπει να μείνει ο χώρος ως έχει. Ήδη προετοιμάζω για τον επισκέπτη πίνακες, όπου έχω αναπαράσταση κάθε χώρου, που θα γίνει με ειδικό τρόπο ώστε να αντέχει και τον χειμώνα. Έτσι ο επισκέπτης κάθε στιγμή θα ξέρει που βρίσκεται και τι ήταν αυτός ο χώρος. Οι συνθήκες βέβαια είναι δύσκολες και το ξέρετε. Φέτος σε ένα συντηρημένο τμήμα έπεσε χιόνι και αργότερα με την πολύ ζέστη έσκασαν οι τοίχοι. Αυτό βέβαια δεν θα το έσωζε ούτε και το στέγαστρο εκτός από ορισμένους χώρους που ίσως χρειάζεται.»
Πρόσφατα υπογράφηκε η σύμβαση για το έργο στο περίπτερο της Νίδας και το Ιδαίον Άντρο φαίνεται να μπαίνει σε σημαντική τροχιά αξιοποίησης. Θέλετε να μας πείτε κάτι για το κτίριο που αναμένεται να κατασκευαστεί εκεί;
«Εμείς είχαμε μείνει και παλιότερα στο περίπτερο στη Νίδα. Ακόμα και σήμερα που είναι σε κακή κατάσταση, όταν πάω για ένα καφέ ή μια ρακί εκεί νιώθω ευτυχία. Λοιπόν, όσο για τον χώρο που λέτε ότι θα δημιουργηθεί, αυτός θα πρέπει να γίνει με σύνεση χωρίς περιττά, όπου θα μπορεί ο επισκέπτης να σταθεί και να πιει κάτι και να κοιμηθεί ίσως. Θα πρέπει να αρμόζει στο περιβάλλον εκεί. Να γίνει ένας καλός σταθμός και να μην προστεθεί τίποτα άλλο στον Ψηλορείτη! Τρέμω στην ιδέα ότι μπορούν να κάνουν πράγματα εκεί και να χαλάσουν αυτό που όλοι λατρεύουμε»
Λέτε ότι τρέμετε και μόνο στην ιδέα να χαλάσουν αυτό που αγαπάτε. Τι θα μπορούσε να γίνει και να χαλάσει το χώρο; Πείτε μας ένα παράδειγμα.
«Να γινόταν ας πούμε αυτό που είχε προτείνει ο μηχανικός μια αίθουσα λέει πληροφόρησης. Υπάρχει εδώ στα Ανώγεια δεν υπάρχει λόγος να γίνει και στο βουνό. Δεν υπάρχει λόγος να γίνουν ένα σωρό κτίσματα. Θυμάμαι κτίσματα που υπήρχαν σε κάποιο σχέδιο και τα οποία είχαμε απορρίψει, τόσο εγώ και ο Γιάννης όσο και η Εφορεία Αρχαιοτήτων. Δεν υπάρχει λόγος να γίνουν διάφορα κτίσματα. Μια χημική τουαλέτα ας πούμε έξω όμως από το χώρο χρειάζεται να γίνει. Δηλαδή αυτό που λέω είναι να γίνει κάτι που να δείχνει μια πολιτισμένη αντιμετώπιση και συμπεριφορά προς τον τουρίστα , αλλά όχι “Πάρτε τα όλα!”. Να σας πω και κάτι άλλο; Δεν μπορεί η Κνωσσός να μπει στα προστατευόμενα μνημεία της UNESCO γιατί έχει όλο αυτό το χάλι! Εμείς πρέπει να προφυλάξουμε τη Ζώμινθο και το Ιδαίον Άντρον ώστε να μπουν στα προστατευόμενα μνημεία της UNESCO. Καταρχήν είναι μοναδική ανασκαφή αυτή τη στιγμή στην Κρήτη με τόσο μεγάλη εμβέλεια. Κάθε εβδομάδα κάνουμε μια λεπτομερή περιγραφή στο περιοδικό Archaeology για το τι υπάρχει εδώ , ώστε να το γνωρίσουν όλοι. Και είναι ένας πολύ σεβαστός τόπος.»
Με αφορμή την αναφορά σας στο περιοδικό Archaeology μιλήστε μας για το πλούσιο συγγραφικό σας έργο, αλλά και τα συγγράμματα και τις μελέτες σας.
«Έχω συγγράμματα, εκθέσεις και βιβλία για διάφορα θέματα. Από τα Μινωικά ειδώλια και τις πόρτες που είναι τα δυο μου μεγάλα Γερμανικά βιβλία, μέχρι τη διατριβή μου που την έκανα πολύ πρώιμα που είναι και πάλι για το Μινωικό ένδυμα. Φέτος μάλιστα βρήκαμε και μια περόνη που πιθανώς να ήταν μια πόρπη από τις αρχαιότερες. Έχω ασχοληθεί και με Κυκλαδικά και άρθρα με πλήθος θεμάτων.Με την Κύμη βέβαια στην Εύβοια που έκανε τις πρώτες αποικίες στη Δύση. Όπου οι Κυμαίοι με παίρνουν συνεχώς τηλέφωνο για να πάω εκεί, αλλά τους λέω ότι πρέπει να τελειώσει η ανασκαφή εδώ πρώτα. Πέρσι γυρίζοντας από την ανασκαφή από τα Ανώγεια πήγα στις Αρχάνες και ο Περιφερειάρχης ο φίλος μου ο Σταύρος μου ζήτησε να συνεχίσω τις ανασκαφές στις Αρχάνες. Την ίδια μέρα μου είπαν να πάω στην Κύμη να αρχίσω εκεί ανασκαφές καθώς δόθηκαν τα οικόπεδα. Σε όλους αναφέρω ότι προτεραιότητα μου ήταν και θα είναι η Ζώμινθος!Προσπαθούμε εδώ όπως και ο Γιάννης γιατί τον αγαπάμε αυτό τον τόπο και αυτό που κάνουμε.»
Φέτος αντιμετωπίσατε και κάποιες δυσκολίες με τα οικονομικά της ανασκαφής λόγω κάποιων εμπλοκών. Θα θέλατε να μας πείτε για αυτή τη δυσκολία;
«Βρέθηκα φέτος σε δύσκολη θέση. Όπως ξέρετε είμαι πρόεδρος στο Ίδρυμα “Ψύχα” και χρηματοδοτώ πάνω από 65 ανασκαφές και την δική μου. Κάθε χρόνο λοιπόν τα χρήματα τα φέρνουμε από την Αγγλία, δηλαδή δεν είναι χρήματα του Ελληνικού κράτους. Πήρα ρίσκο φέτος. Κάθε χρόνο υπέγραφε ο Γενικός γραμματέας του Υπουργείου Οικονομικών γιατί περνάει από εκεί. Φέτος έπρεπε να υπογράψει ο ίδιος ο Υπουργός κάτι που δεν έχει κάνει ακόμα! Δεν τον βρίσκαμε πουθενά ούτε τον υπουργό ούτε τον Γενικό γραμματέα! Απλά τα καταφέραμε λόγω του εγγράφου που έλεγε ότι είμαστε απολύτως συνεπείς στην ανασκαφή του 2015. Τα οικονομικά τα έχω λύσει με τα παιδιά. Το πρόβλημα είναι για μένα και το συμβούλιο καθώς έχουμε ένα μεγάλο συμβούλιο και 65 ανασκαφές και είμαι ακόμα κάπως ταραγμένη μέχρι να δω και την υπογραφή του Υπουργού.»
Μιλήστε μας και για τον χώρο που βρισκόμαστε τώρα. Το Κέντρο Αρχαιολογικής Πληροφόρησης “Γιάννης και Έφη Σακελλαράκη” που βρίσκεται στα Ανώγεια.
«Αρχαιολόγοι που είναι πολύ σημαντικοί μου είπαν πως είναι πρωτοποριακό σε ένα χώρο όπως τα Ανώγεια να υπάρχει ένας τέτοιος χώρος σαν τον δικό μας. Τον τελευταίο καιρό σημαντική προσθήκη ήταν ότι έγινε το διαδραστικό ψηφιακό Μουσείο, βλέπω και παιδάκια που έρχονται και ασχολούνται θερμά με αυτό. Δίνει μια πραγματική εικόνα χωρίς να χρειάζεται να έχει ξεναγό.Είναι μια μεγάλη πρόοδος αυτή. Εκείνο που θα ήθελα εγώ είναι να μπει λίγο πράσινο στον γύρω χώρο, όπως κάποια λουλούδια και φυτά που έβαλα απέναντι και όταν νομιμοποιηθεί απόλυτα, υπάρχει ένας χώρος να κάνουμε μεγάλες αποθήκες που θα χρησιμεύουν και σαν χώροι συντήρησης των ευρημάτων της Ζωμίνθου και φυσικά η ύπαρξη φυλάκων.»
Που μπορεί κάποιος να πάει για να δει από κοντά τα αυθεντικά ευρήματα της Ζωμίνθου;
«Στο Μουσείο Ηρακλείου δυστυχώς έχουν εκτεθεί ελάχιστα. Πολύ καλύτερα ήταν εκτεθειμένα παλιότερα όσα ήτανε. Τα άλλα είναι στις αποθήκες μολονότι είναι δημοσιευμένα στους τρεις τόμους του “Ιδαίου Άντρου”. Φιλοδοξώ να ετοιμάσω και ένα μεγάλο επίτομο έργο για την Ζώμινθο, αλλά πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί η ανασκαφή. Στο Ρέθυμνο είναι όλα τα ευρήματα της Ζωμίνθου στις αποθήκες του Μουσείου. Εσείς σαν απλός πολίτης δεν μπορείτε να δείτε εκεί τα σημαντικότερα ευρήματα. Μόνο επιστήμονες ίσως με ειδική άδεια. Κάποια επιλεγμένα μπορείτε να δείτε στον Άγιο Φραγκίσκο, όπου θα δώσουμε τώρα και τα σχέδια για τις σφραγίδες, ώστε να φανούν σε όλο το μεγαλείο τους τα καταπληκτικά θέματα που έχουν. Πραγματικά εκπληκτικές σφραγίδες. Εξαιρετικής ποιότητας αντικείμενα και για αυτό λέω ότι αυτοί που κατοικούσαν στην Ζώμινθο ανήκαν στην δυναστεία της Κνωσσού. Δηλαδή κάποιοι πρέπει να ήτανε μέλη της δυναστείας αυτής όπου έλεγχαν τα θρησκευτικά πράγματα αλλά και την παραγωγή.
Πάντως να σας πω ότι δεν είμαι αισιόδοξη ότι μπορούν τα σημαντικότερα ευρήματα να εκτεθούν σε Μουσείου στο Ηράκλειο ή στο Ρέθυμνο μόνιμα, όπως χάσαμε την ευκαιρία στις Αρχάνες με το Μουσείο που εγκαινιάστηκε εκεί πριν 20 χρόνια αλλά δεν φιλοξένησε ποτέ τα μεγάλα μας ευρήματα εκεί.
Πάντως όποιος επισκεφθεί στα Ανώγεια το κέντρο πληροφόρησης θα πάρει μια πολύ καλή ιδέα για τα ευρήματα της Ζωμίνθου και ας μην είναι τα αυθεντικά, έχει γίνει σπουδαία δουλειά εδώ και αξίζει να τη δουν όλοι. Βέβαια κάθε χρόνο βρίσκουμε νέα πράγματα οπότε και το κέντρο πληροφόρησης κάθε χρόνο θα πρέπει και αυτό να εμπλουτίζεται με τα νέα δεδομένα.»
Τι εργασίες πραγματοποιείτε εδώ μετά το πέρας της ανασκαφής στο βουνό, ώστε να αναχωρήσετε “ήσυχη” για την Αθήνα;
«Λοιπόν, έχω ένα κατάλογο τεράστιο. Καταρχήν ετοιμάζω αυτά που θα δώσω προς δημοσίευση στα πρακτικά της αρχαιολογικής εταιρείας το οποίο είναι από μόνο του ένα πολύ μεγάλο έργο. Δηλαδή γίνεται συγκόλληση, φωτογράφηση, σχεδίαση, αεροφωτογραφίες, μελέτη όλων των μικρών οστράκων που βρίσκουμε ώστε να έχω πλήρη εικόνα , γιατί πολλά είναι σπασμένα αλλά ανήκουν σε πολύ σημαντικά αγγεία. Δηλαδή μελέτη του υλικού που βρέθηκε. Από εκεί και πέρα θα πάω στην Αθήνα όπου όλο σχεδόν τον χρόνο ασχολούμαι με την Ζώμινθο , θέλει πολύ μελέτη, το υλικό είναι τεράστιο.»
Μια ολόκληρη ζωή Ανώγεια, Ζώμινθος, Ιδαίον Άντρον, Ψηλορείτης. Έχετε μετανιώσει ποτέ για αυτό;
«Μια ολόκληρη ζωή ναι. Δεν μετανιώνω καθόλου. Κάποια στιγμή παλιότερα έλεγα τι δουλειά έχω εγώ εδώ, αλλά τελικά αγάπησα τόσο πολύ το βουνό που δεν το μετανιώνω στιγμή! Από τότε που πέθανε ο Γιάννης έχω να κάνω 6 χρόνια μπάνιο στη θάλασσα που σας είπα πριν πόσο τη λάτρευα. Στην Σκύρο όταν δούλευα, κατέβαινα 100 σκαλιά μόνο για να μπω στη θάλασσα και να βγω μετά για να συνεχίσω να δουλεύω! Τώρα βλέπω τη θάλασσα από ψηλά στο βουνό και μου αρκεί και με το παραπάνω!»
Στην Αθήνα τον χειμώνα θα ετοιμαστείτε για το επόμενο καλοκαίρι και την νέα ανασκαφή. Από που θα ξεκινήσει η ανασκαφή του 2017;
«Ξέρω τους χώρους που δεν έχουν ανασκαφεί. Είναι λίγοι που έχουν μείνει άσκαφοι εντελώς. Μιλάμε για ένα κτίριο 3.000 τ.μ και δυο τρεις χώροι μόνο δεν έχουν ανασκαφεί ακόμη. Βέβαια έχουμε και τον περίγυρο που ακόμη διατηρείται που επίσης έχει ενδιαφέρον. Επίσης πρέπει να κάνουμε τομές στα σημεία που έχουν γίνει οι αρχαιοκαπηλικές τομές στον γύρω χώρο ώστε να δω τι υπάρχει. Τέλος πιθανός να συνεχίσω λίγο και τα Μυκηναϊκά που είναι κάτω από το Βενετσιάνικο τυροκομείο.»
Θα μπορούσαμε το 2020 για παράδειγμα να δούμε τον αρχαιολογικό χώρο επισκέψιμο για τον κόσμο παράλληλα με τις δικές σας ανασκαφές;
«Ναι βέβαια! Εγώ μάλιστα ελπίζω πολύ πιο σύντομα. Αυτό εξαρτάται από το Υπουργείο Πολιτισμού και την ύπαρξη φυλάκων. Από τίποτα άλλο! Και τώρα ακόμη θα μπορούσε να γίνει αυτό που λέτε. Χρειαζόμαστε τουλάχιστον τέσσερις φύλακες, δυο ημερήσιοι και δυο νυχτερινοί. Αν υπήρχαν φύλακες και τώρα θα μπορούσε να είναι επισκέψιμος ο χώρος. Εγώ είμαι απόλυτα θετική σε αυτό αλλά πρέπει να λυθούν τα θέματα που σας αναφέρω. Δεν εξαρτάται πια από μένα, εξαρτάται από το Κράτος. Εγώ μπορώ να το φτάσω μέχρι του σημείου να συντηρώ δυο φύλακες όπως ο Βασίλης που είναι πραγματικά άξιος (σ.σ εννοεί τον συνεργάτη της Βασίλη Φασουλά), μας βοηθάει και στην ανασκαφή και παντού, το δεξί μου χέρι με όλη τη σημασία της λέξης. Αλλά δεν μπορεί να τα κάνει και όλα έτσι δεν είναι; Οπότε και το Κράτος πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του.»
Κυρία Σακελλαράκη ολοκληρώνοντας θα θέλαμε εσείς να απευθυνθείτε στους φορείς του τόπου και κυρίως τους κατοίκους των Ανωγείων και να τους πείτε τι ζητάτε εσείς από αυτούς και τις σκέψεις σας για το μέλλον τόσο της Ζωμίνθου όσο και του Ιδαίου Άντρου.
«Φυλάξτε την Ζώμινθο, φυλάξτε το Ιδαίον Άντρον! Είναι πολύτιμα. Η περιουσία του μέλλοντος. Να φροντίσουν και αυτό το μουσείο, το κέντρο πληροφόρησης. Να έρχονται εδώ κάτι που δεν το κάνουν συχνά, όλοι οι Ανωγειανοί πρέπει να έρθουν να το δουν. Παλιότερα δε μπορούσα να περάσω από το Μεϊντάνι και όλοι μου έλεγαν πότε θα γίνει το μουσείο. Τώρα που έγινε δεν έρχονται και μου λένε πότε θα γίνει το μεγάλο μουσείο. Έλεος! Φροντίστε το και μάθετε για αυτό που έχετε στον τόπο σας.
Φυλλάδια για τη Ζώμινθο και το Ιδαίον Άντρο πρέπει να μοιράζονται συχνά να μαθαίνει ο κόσμος και σε κάθε εκδήλωση που γίνεται στα Ανώγεια. Να υπάρχει και μια μεγάλη ταμπέλα ή αφίσα που να ενημερώνει για την ύπαρξη του Κέντρου πληροφόρησης, έχω μιλήσει με τον Δήμαρχο και είναι θετικός αυτά πρέπει να γίνουν. Να έρθει κόσμος εδώ ντόπιος και επισκέπτης και να μάθει την ιστορία. Το θέμα είναι ότι ο τουρίστας που έρχεται να ξέρει ότι υπάρχει εδώ κέντρο αρχαιολογικής πληροφόρησης.
Θα κλείσω όπως μου είπατε απευθυνόμενοι σε εμάς τους Ανωγειανούς. Να είμαστε καλά και η Ζώμινθος θα μεγαλώσει και άλλο στο μέλλον. Ακόμη και έτσι που είναι σήμερα να μείνει όμως πρέπει να ξέρουν ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους. Αυτόν τον χώρο πρέπει να τον διαφυλάξουμε και να αγωνιστούμε να αποκτήσουμε τους φύλακες που θα τον κάνουν άμεσα προσβάσιμο.»
Ανώγεια, Αύγουστος 1944.Δεν Ξεχνάμε!
Άρθρο του Παναγιώτη Βέμμου
Πέρασαν 72 χρόνια από την καταστροφή των Ανωγείων που ήταν σχεδόν ολοκληρωτική. Το σκληρό εκείνο Αύγουστο του 1944 οι κάτοικοι ξεσπιτωμένοι και κυνηγημένοι στα αόρη σαν αγρίμια τις νύχτες, όταν οι ναζί αποσύρονταν το βράδυ στα Σίσαρχα, αντίκριζαν μια εικόνα βιβλικής καταστροφής του χωριού και η μπόχα από τα αποκαΐδια τους έκοβε την ανάσα. Μέσα στα ερείπια αναζητούσαν τροφή και προσπαθούσαν κάτι να περισώσουν από αυτά που είχαν δημιουργήσει στον άγονο τόπο τους και στα δύσκολα χρόνια που είχαν προηγηθεί. Είναι πολλά τα επεισόδια που εκτυλίχθηκαν εκείνες τις αποφράδες μέρες. Ένα από αυτά θα σας υπενθυμίσουμε, που συνέβη τέλη του μήνα.
Μια νυχτιά κατέβαινε από τα όρη ο Στεφανής ο Χαιρέτης(Δαμιανοστεφανής) έπεσε σε ενέδρα και συνελήφθη. Οδηγήθηκε στα Σίσαρχα σε έκτακτο «στρατοδικείο» των ναζί, άκουσε την απόφαση «καπούτ» και όρμησε έξω από την σκηνή να αποδράσει. Οργίασαν τα σκυλιά, έριξαν φωτοβολίδες, έκαναν τη νύχτα μέρα και τον έψαχναν. Μάταιος ο κόπος τους, ο Στεφανής καταματωμένος από τα βάτα και τους ασπαλάθους, πηδώντας δαμάκους και δεσιές έφθασε στο Πλατάνι και τους ξέφυγε.
Την ίδια βραδιά ο Μανώλης Βρέντζος (Στριφίτσιος) και ο Μιχάλης Ρούλιος (Ρουλομιχάλης) ειδοποιημένοι από τις οικογένειες που κρύβονταν στα κατωμέρια κατέβαιναν χωριστά από τα όρη. Ο Μανώλης, καλός κουραδάρης, ήταν προμηθευτής των ανταρτών κάθε αντιστασιακής ομάδας και ενταγμένος στην ομάδα «Ψηλορείτης», ο δε Μιχάλης μέλος του γραφείου του ΕΑΜ Ανωγείων. Έμπειροι και οι δύο απέφυγαν τις ενέδρες, κρύφτηκαν όταν έπεσαν οι φωτοβολίδες και έφθασαν στο «φαράγγι». Βρίσκουν τους ανθρώπους, κατορθώνουν με νυχτερινές επισκέψεις στο χωριό να πάρουν από τα σπίτια τους κάποια πράγματα. Λίγες μέρες μετά στις 30 Αυγούστου, ο Στριφίτσιος με το ξημέρωμα στο «μελισσουργάκι» φορτώνει τους γαιδάρους με μέρος απ’όσα είχε περισώσει η οικογένεια του και η γυναίκα του παίρνει το δρόμο για το Σφυρί Μετόχι. Τους επεσήμανε μια γερμανική περίπολος και έσπευσε στην περιοχή, η γυναίκα του Στριφίτσιο, επιτάχυνε και ξέφυγε.Τα υπόλοιπα πράγματα φρόντισαν οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους να τα απαλλοτροιώσουν. Την πράξη αυτή ο λαός τη λέει λεηλασία και πλιάτσικο.
Ο Ρουλομιχάλης, ο Στριφίτσος και ο Γεώργιος Χαχλιούτης (Χαχλιουτογιώργης) με το γιο του Κώστα, που βρισκόταν στον ίδιο χώρο κρύφτηκαν σε σπηλιές όπου δεν τους βρήκε η περίπολος. Μετά από αρκετή ώρα έστειλαν με προσοχή το παιδί να δει αν υπάρχουν Γερμανοί στην περιοχή. Το παιδί επέστρεψε και είπε ότι δεν είδε τίποτα. Ο Χαχλιουτογιώργης έψαχνε για τον γάιδαρο του που είχε χάσει. Ο Ρουλομιχάλης πήγε να πιει νερό στην πηγή «Τρούμπα» στο περιβόλι του Σταυρακάκη και εκεί τον συνέλαβαν. Αμέσως συνέλαβαν το Στριφίτσιο και το παιδί. Τον Χαχλιουτογιώργη αφού τον πυροβόλησαν τους ξέφυγε στο φαράγγι. Οι τρεις οδηγήθηκαν προς το «ξικοπέραμα» και στο δρόμο βρήκαν και συνέλαβαν τον Κώστα Πετροκόπο, μπάρμπα του Ρουλομιχάλη, που έβοσκε τις αγελιές στου «μάκρη». Ο Πετροκόπος μετανάστης στην Αμερική, είχε χάσει όλες του τις αποταμιεύσεις του στην οικονομική κρίση του 1929, έπαθε νευρικό κλονισμό και είχε επιστρέψει στα Ανώγεια τις παραμονές του πολέμου.
Τους οδήγησαν σε ένα ρυάκι, μπροστά πήγαινε ένας αξιωματικός και πίσω οι κρατούμενοι με σκοπό να τους εκτελέσουν. Ο Ρουλομιχάλης σπρώχνει τον αξιωματικό στο ρυάκι και επιχείρησε να αποδράσει. Ο αξιωματικός που είχε το πιστόλι στη θήκη, αιφνιδιάστηκε, έβγαλε το πιστόλι και τον πυροβόλησε χωρίς να τον πετύχει. Η υπόλοιπη περίπολος δεν τον έβλεπε γιατί βρισκόταν πίσω στο δρόμο. Ακροβολίστηκαν και περίμεναν να βγει από το ρυάκι. Ο Ρουλομιχάλης έμπειρος από τον πόλεμο στην Αλβανία, χρησιμοποίησε το έδαφος και στα 300 περίπου μέτρα βγήκε, τον είδαν, του έριξαν, έπεσε κάτω, έκανε 2-3 άλματα και βρέθηκε πάλι σε απυρόβλητο τόπο. Από τους πυροβολισμούς κινητοποιήθηκαν οι Γερμανοί στα Σίσαρχα και παρακολούθησαν την έναντι περιοχή. Ο Ρουλομιχάλης βγήκε στην κορυφή του λόφου, εκεί κοντά που σήμερα βρίσκεται ο Άγιος Παντελεήμονας, κατηφόρισε στη δυτική πλευρά που δεν είναι ορατή από τα Σίσαρχα, κρύφτηκε και παρά τις ανιχνευτικές προσπάθειες των Γερμανών που ήταν σε λάθος κατεύθυνση, σώθηκε.
Οι υπόλοιποι τρεις οδηγήθηκαν στο Πλατάνι στο διχάλι εκεί που σμίγουν τα ρυάκια από Σίσαρχα και «Ανεμόμυλο» και εκτελέστηκαν. Από πληροφορίες και έρευνα που έγινε στους κάλυκες των σφαιρών διαπιστώθηκε ότι εκτελέσθηκαν από «γκεσταμπίτες» που κυκλοφορούσαν με γερμανικές στολές. Πιθανότατα είχαν αναγνωρισθεί από τον Στριφίτσιο, ο οποίος μάλλον ήταν ο στόχος. Το γεγονός αυτό δεν μειώνει τις εγκληματικές ευθύνες των ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής, που δολοφόνησαν έναν υπερήλικα ανάπηρο, τον Στριφίτσιο, ένα πνευματικά διαταραγμένο αθώο άτομο και ένα παιδί.
Γι ’αυτό το έγκλημα και δυστυχώς για πολλά άλλα που συνέβησαν σε αυτόν τον τόπο οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους ποτέ δεν κρίθηκαν και δεν έδωσαν λόγο. Η νέμεσις ποτέ δεν ήρθε. Η ιστορική δικαίωση εκείνου του αγώνα δεν συνοδεύτηκε από την ηθική και υλική δικαίωση των θυμάτων. Είναι ζητήματα ανοιχτά και έχουμε χρέος να τα υπενθυμίζουμε και να τα διεκδικούμε, όταν μάλιστα τα τότε παθήματα δεν έγιναν μαθήματα από την πλειοψηφία του λαού και την πολιτική ηγεσία του τόπου.
Δημοσιεύθηκε σε: Τελευταία Νέα
Θεία Ρηνάκι-Χαρκιαδογιάνναινα θα ήθελα με δυο λόγια να σ’αποχαιρετήσω στο μακρινό και αιώνιο ταξίδι που θα πας. Γεννήθηκες μέσα σε μια πολυμελή οικογένεια κι ήσουνα το πρώτο παιδί του Στρατογιώργη. Έζησες τον πόλεμο, την Κατοχή, το Ολοκαύτωμα του χωριού όπως όλοι οι συγχωριανοί σου και κουβαλούσες πολλές δυσάρεστες μα και ευχάριστες αναμνήσεις ενός αιώνα, γιατί αξιώθηκες να ζήσεις μέχρι τα 98 σου χρόνια. Παντρεύτηκες σε μεγάλη ηλικία ένα υπέροχο και αξιοπρεπέστατο άνθρωπο, το θείο το Χαρκιαδογιάννη. Ήσασταν πολύ αγαπημένοι και ζήσατε μαζί 20 χρόνια. Τον αγάπησες και τον φρόντισες μέχρι τα τελευταία του. Το ίδιο φρόντισες και τα δυο ανύπαντρα αδέρφια σου, τον Μιχάλη και την Βαγγελιώ. Για χρόνια ήσουνα στο πλευρό τους και στα σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετώπισαν.
Ήσουνα έξυπνη, δραστήρια, δοτική και είχες ένα αστείρευτο και εύστοχο χιούμορ που δεν σε εγκατέλειψε μέχρι τα τελευταία σου. Δεν αξιώθηκες να κάνεις δικά σου παιδιά, όμως τα παιδιά του Χαρκιαδογιάννη σου φέρθηκαν πιο καλά παρά να τα είχες γεννήσει η ίδια.Το ίδιο καλά και οι νύφες, τα εγγόνια και όλη η οικογένεια του θείου, σε αγάπησε και σε φρόντισε μέχρι τέλους. Να έχει ανάπαυση η ψυχή σου εκεί που πήγες και καλή αντάμωση με τους δικούς σου και τη Μάνα μας την Αλκυόνη που πρόσφατα έφυγε και αυτή.
Καλό Παράδεισο θεία Ρηνάκι. Η ανιψιά σου Αγάπη..
-Η Ανωγή ευχαριστεί θερμά την Αγάπη Ξυλούρη (κόρη του Πασχάλη) για την προσφορά στην ηλεκτρονική μας έκδοση 50 ευρώ στην μνήμη της Ειρήνης Σαλούστρου (Χαρκιαδογιάνναινας). Ας είναι ελαφρύ το Ανωγειανό χώμα που την σκεπάζει.
Δημοσιεύθηκε σε: Τελευταία Νέα
Στον Άδη που θα κατεβείς να βρεις τον Ζωνογιάννη,
γιατί είσαι ακόμα όμορφη, καντάδες να σου κάνει..
Με αυτή την μαντινάδα αποχαιρέτησε ο Αριστείδης Χαιρέτης ή Γιαλάφτης, την Ειρήνη Μανουρά, την Ζωνογιάννενα, λίγο πριν η Ανωγειανή γη την αγκαλιάσει για πάντα. Η Αρχόντισσα Ζωνογιάννενα “έφυγε” στις 18 Ιουλίου 2016 αφήνοντας μεγάλο κενό στο χωριό μας και ιδιαίτερα στο Μεϊντάνι και την περιοχή του Αγίου Γεωργίου όπου η παρουσία της, η φιλοξενία της, το πάντα ανοιχτό σπίτι της για ντόπιους και ξένους, αλλά και η ομορφιά της, η εσωτερική και η εξωτερική, θα λείψουν από όλους μας. Με σημείωμα της στην Ανωγή, η οικογένεια ευχαριστεί όλο τον κόσμο για την συμπαράσταση στο πένθος της. Αναλυτικά αναφέρουν τα εξής:
“Η οικογένεια της Ζωνογιάννενας ευχαριστεί θερμά και από καρδιάς όλους όσοι συμμετείχαν στο πένθος μας για την απώλεια, της αγαπημένης μας μητέρας και γιαγιάς. Ευχαριστούμε επίσης όλους όσοι συνεισέφεραν διάφορα χρηματικά ποσά αντί στεφάνων σε διάφορα Ιδρύματα, τόσο των Ανωγείων όσο και της υπόλοιπης Ελλάδας.” καταλήγει το σημείωμα της οικογένειας.Παρακάτω σας παραθέτουμε τον επικήδειο που εκφώνησε στην κηδεία της Ειρήνης Μανουρά, ο ανιψιός της Άνδρέας Μανουράς του Ζωνογιώργη, στον οποίο περιγράφεται με υπέροχο τρόπο η ζωή αλλά και η σπουδαία δράση της στην Κατοχή, όπου και αυτή πάλεψε από το δικό της μετερίζι τον κατακτητή. Αναλυτικά στον επικήδειο ανέφερε τα εξής:
“Αγαπητοί συγχωριανοί,
Η γυναίκα που αποχαιρετούμε σήμερα, ήταν ένα αξιόλογο άτομο, γεμάτο προσφορά, και γι’ αυτό αξίζει να της πούμε δυο λόγια αντάξια της.
Η Ειρήνη του Ιωάννη και της Ελένης Μηναδάκη, μεγαλώνοντας γνωρίζει τον μελλοντικό της σύζυγο στο πρόσωπο του Γιάννη Μανουρά ή Ζωνού. Τον παντρεύεται και έτσι η Ειρήνη έγινε η Ζωνογιάννενα.
Ήταν δραστήρια, δυναμική και ξύπνια γυναίκα. Υποστήριζε με πάθος τα πιστεύω της και τις θέσεις της. Άτομο ακέραιο. Συγκροτημένη, σοβαρή. Ικανή. Άφησε το στίγμα της, με την αυτοθυσία της, το νοικοκυριό, την εργατικότητα, τον προγραμματισμό.
Τα πρώτα κοινά βήματά της με τον Ζωνογιάννη έγιναν στα πέτρινα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Η οικογένεια του συζύγου της ήταν στην πρώτη γραμμή του αγώνα κατά των εισβολέων. Ούτε μια στιγμή δεν πέρασε από το μυαλό της να κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια και να παρακολουθεί τις εξελίξεις. Συμμετείχε ενεργητικά στην αντίσταση και δίκαια της απονεμήθηκε ο τίτλος της Επονίτισας και της Εαμίτισας.
Όπως γνωρίζουμε αντίσταση στην κατοχή δεν έκανε μόνο όποιος κρατούσε όπλο στο βουνό αλλά και όποιος έδινε μια μπουκιά ψωμί στον πεινασμένο και μια κούπα νερό στον διψασμένο. Η Ζωνογιάννενα, όχι μόνο έδωσε μια μπουκιά ψωμί, πέρασε στην ενεργητική αντίσταση.
Υπό την καθοδήγηση της Ζωναντρέενας και της Ζωνοκώστενας, που είχαν τον συντονισμό όλων των ενεργειών που έπρεπε να γίνουν από τις γυναίκες της οικογένειας (κόρες, ανιψιές, ξαδέρφες) και οι οποίες ήταν μέλη της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ, καθημερινά ή έπρεπε να ζυμώσει ή να συμμετάσχει στην συγκέντρωση τροφίμων ή να ράψει και να μπαλώσει τρυπημένα ρούχα ή να πλέξει κάλτσες και φανέλες ή να μαγειρέψει, προκειμένου να έχουν τα απαραίτητα οι αγωνιστές στις αποστολές τους, οι αντάρτες στο βουνό αλλά και η ομάδα του ασύρματου του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής.
Χωρίς αυτή τη δράση των γυναικών, η αντίσταση των ανδρών θα ήταν μισή.
Επίσης το σπίτι του Ζωνογιάννη χρησιμοποιήθηκε από την Οργάνωση είτε ως καταφύγιο, μετά τη Μάχη της Κρήτης, Εγγλέζων- Νεοζηλανδών – Αυστραλών για να προωθηθούν, αργότερα, στη Μέση Ανατολή, είτε για περίθαλψη καταδιωκομένων αγωνιστών, κατά τη διάρκεια της κατοχής.
Εκτός, όμως, της συμμετοχής της Ζωνογιάννενας στην καθημερινότητα της αντιστασιακής δράσης, έχουμε και την συμβολή της στη νικηφόρα μάχη του Σφακάκι. Ο επικεφαλής του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, Μανώλης Μανουράς ή Σμαϊλης, της ζήτησε να πλησιάσει, όσο πιο κοντά γίνεται στον εχθρό, και να τον ενημερώσει για τον αριθμό των ανδρών της εχθρικής δύναμης και τον οπλισμό που έχουν μαζί τους. Η πληροφορία αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική διότι εκεί κρίθηκε η διεξαγωγή της μάχης. Ο Σμαϊλομανώλης, με τις πληροφορίες που του έδωσε η 17χρονη τότε Ζωνογιάννενα, γνώριζε τον εχθρό, γνώριζε την αντάρτικη ομάδα του, έμενε η απόφαση για το πυρ. Η μάχη ήταν σύντομη και χωρίς απώλειες για τις ελληνικές δυνάμεις.
Μετά την κατοχή ασχολήθηκε με την οικογένειά της και την ανατροφή των τεσσάρων παιδιών της (Άρη, Ανδρέα, Γιώργη, Μαρίκας). Τις χάρισαν πολλές χαρές και ήταν περήφανη για τις επιτυχίες τους στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία και για την προσφορά τους στην πατρίδα αλλά και για την καταξίωσή τους στην κοινωνία, ως έντιμοι και χρήσιμοι.
Αλλά και τα παιδιά της είναι περήφανα για την ανατροφή που τους έδωσε και τις αξίες της ζωής που τους δίδαξε.
Το σπίτι του Ζωνογιάννη ήταν ανοικτό σε όλους. Το τραπέζι ήταν πάντα στρωμένο και είχε γίνει γνωστή για τα νόστιμα εδέσματα που ετοίμαζε.
Πολλές προσωπικότητες (πολιτικοί, καλλιτέχνες), που επισκέπτονταν το χωριό μας, φιλοξενούνταν στο σπίτι του Ζωνογιάννη, και τους πρόσφεραν το παραδοσιακό ανωγειανό τραπέζι.
Θεία ήρθε η ώρα του αποχωρισμού. Θα μας λείψεις. Το χωριό έγινε φτωχότερο.
Η μεγαλύτερη προίκα που έδωσες στα παιδιά σου είναι που τα έμαθες να κοιτούν τη ζωή κατάματα. Να δέχονται τα καλά και τις τιμές αλλά και τις κακές στιγμές και τις κριτικές.
Δεν γνωρίζουμε που πας, ευχόμαστε το ταξίδι να είναι καλό και να δώσεις χαιρετίσματα σ’ όλα τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
Μαρίκα, θερμά συλλυπητήρια, αλλά και συγχαρητήρια που ήσουν δίπλα της και μοιράστηκες τον πόνο της, δίπλα της κάθε στιγμή, μέρα και νύχτα, τουλάχιστον το τελευταίο χρόνο λόγω και της επιβάρυνσης της υγείας της.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που θα σε σκεπάσει.
Αιωνία σου η μνήμη..”
-Η Ανωγή ευχαριστεί θερμά την οικογένεια και τα παιδιά της Ειρήνης Μανουρά ή Ζωνογιάννενας για την προσφορά χρηματικού ποσού στη μνήμη της, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες της ηλεκτρονικής μας έκδοσης, αλλά και για τις δραστηριότητες στο “Εργαστήρι Γνώσης” της ενορίας του Αγίου Γεωργίου. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που την σκεπάζει.
Δημοσιεύθηκε σε: Τελευταία Νέα
Παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, πλήθος κόσμου ανηφόρισε χθες στα “Πετραδολάκια” για να παραστεί στον εσπερινό του Αγίου Φανουρίου και στο μεγάλο πανηγύρι της οικογένειας των Ξυλούρηδων. Το ψιλόβροχο, η ομίχλη και οι χαμηλές θερμοκρασίες δεν πτόησαν τον κόσμο που βρέθηκε εκεί και απόλαυσε την φιλοξενία των Ανωγειανών, σε μια μαγευτική τοποθεσία ψηλά στο βουνό. Όλα τα παραδοσιακά εδέσματα προσφέρθηκαν στους πιστούς που ανηφόρισαν μέχρι την εκκλησία του Αγίου Φανουρίου του προστάτη της οικογένειας των Ξυλούρηδων. Αργότερα απόλαυσαν και τον μεγάλο δάσκαλο της μουσικής τον Ψαραντώνη που απογείωσε το κέφι με την λύρα του, ενώ έπαιζε μαζί με τα εγγόνια του! Χρόνια πολλά και του χρόνου!
Δημοσιεύθηκε σε: Τελευταία Νέα
Την ερχόμενη Δευτέρα 29 Αυγούστου στις 6 μ.μ θα γίνει στο Δημοτικό στάδιο Ανωγείων η πρώτη προπόνηση της ομάδας του Αετού Ανωγείων ενόψει της έναρξης στις αρχές Οκτωβρίου του νέου πρωταθλήματος της Β’ΕΠΣΡ. Στην επίσημη πρεμιέρα θα λάβουν μέρος οι Ανωγειανοί ποδοσφαιριστές στους οποίους θα στηριχθεί και φέτος η ομάδα σε συντριπτικό ποσοστό, υπό τις οδηγίες του προπονητή κ.Τάκη Μέμου, με πρόεδρο για ακόμα μια χρονιά τον κ.Μίλτο Πλουσή που θα πλαισιώνεται από το νέο Δ.Σ που ορίστηκε πριν περίπου δυο μήνες. Βασικός στόχος και φέτος της ομάδας είναι η ανάδειξη των νέων ταλέντων της ευρύτερης περιοχής του Μυλοποτάμου, ενώ οι μεταγραφές που θα γίνουν θα είναι μετρημένες και σε θέσεις που πονάει η ομάδα. Δεδομένη θεωρείται η απόκτηση τερματοφύλακα καθώς ο βασικός γκολκίπερ της ομάδας Νικόλας Φασουλάς θα αποχωρήσει τον Νοέμβριο λόγω στρατιωτικών υποχρεώσεων. Παράλληλα περίπου πέντε παιδιά θα πάρουν “προαγωγή” από τις Ακαδημίες στην μεγάλη ομάδα, ενώ και τρεις με τέσσερις προσθήκες θα γίνουν με νεαρούς ποδοσφαιριστές γειτονικών με τα Ανώγεια περιοχών.
Παράλληλα με την επίσημη πρώτη θα έχουμε και την έναρξη των εγγραφών των Ακαδημιών της ομάδας, σε ένα τομέα που και φέτος θα δοθεί ιδιαίτερα βάση με υπεύθυνο και προπονητή των κ.Κώστα Κονιό. Οι εγγραφές για παιδιά που έχουν γεννηθεί από το 2003 και έπειτα θα γίνονται κάθε μέρα από Δευτέρα έως Παρασκευή από τις 6 μ.μ μέχρι τις 8 μ.μ στο Δημοτικό στάδιο Ανωγείων αρχής γενομένης από την Τετάρτη 1 Σεπτεμβρίου, ενώ για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε στο τηλ:6945918140
Δημοσιεύθηκε σε: Τελευταία Νέα