Συνέντευξη στον Γιώργη Μπαγκέρη

Έφη Σακελλαράκη -Σαπουνά. Η ακούραστη αρχαιολόγος που οι ανασκαφές της στην Ζώμινθο μπορούν να οδηγήσουν τα Ανώγεια ακόμα ψηλότερα στο μέλλον. Η γυναίκα που μετά τον χαμό του αείμνηστου συντρόφου της Γιάννη Σακελλαράκη, συνεχίζει με το ίδιο πάθος τις ανασκαφές στο ιερό βουνό του Ψηλορείτη. Δεν την πτόησαν ούτε οι αρχαιοκάπηλοι που τον περασμένο χειμώνα βανδάλισαν τον χώρο και κατέστρεψαν εργασίες ετών.

Δεν σκέφτηκε ούτε λεπτό ακόμα και τότε να εγκαταλείψει την προσπάθεια: “Ανωγειανή είμαι άλλωστε πως αλλιώς θα αντιδρούσα” μας αναφέρει χαρακτηριστικά και με χαμόγελο στην συνέντευξη που παραχώρησε στην «Ανωγή.»

Την συναντήσαμε να δουλεύει ακατάπαυστα στο «Κέντρο Αρχαιολογικής Πληροφόρησης» στα Ανώγεια που φέρει το όνομα αυτής  και του συζύγου της λίγες μέρες πριν την αναχώρηση της για την Αθήνα και την προετοιμασία της επόμενης χρονιάς. Μας μίλησε για όλους και όλα. Τα σπουδαία φετινά ευρήματα, τον απολογισμό της ανασκαφής μέχρι σήμερα, αλλά και πως αυτή ονειρεύεται την αξιοποίηση του χώρου στο άμεσο μέλλον προς όφελος των Ανωγείων. Μας μίλησε επίσης και για το ποια σκέψη την κάνει και τρέμει  μόνο στην ιδέα μην δει στον Ψηλορείτη κάτι παράταιρο με το χώρο , αλλά και τι χρειάζεται ο αρχαιολογικός χώρος για να γίνει επισκέψιμος σύντομα. Κλείνοντας απευθύνεται σε Ανωγειανούς και φορείς και τους ζητά να προστατεύσουν με πυγμή τα μνημεία της ιστορίας μας.

Ως ένδειξη σεβασμού στην προσφορά της στο χωριό μας της χαρίσαμε, το βιβλίο με ποιήματα του Γιώργη Αγ.Κουτάντου με τον τίτλο: “Δυτικά της Νιότης”. Άλλωστε η κ. Σακελαράκη δουλεύει με το πάθος και με το πείσμα της νιότης κι ατενίζει από ψηλά στο βουνό, την αγαπημένη της θάλασσα, πάντα όμως έχοντας αγκαλιά τις πιο αγαπημένες τις πλέον πέτρες του Ψηλορείτη..

Αναλυτικά η συνέντευξη έχει ως εξής:

Κυρία Σακελλαράκη, καταρχάς σας ευχαριστούμε για τη φιλοξενία σας εδώ στο Κέντρο Αρχαιολογικής Πληροφόρησης και την συνέντευξη σας στην Ανωγή. Θα ήθελα αρχικά να μας κάνετε ένα μικρό απολογισμό της φετινής ανασκαφής στη Ζώμινθο και των ευρημάτων που είχατε φέτος.

«Καταρχήν εγώ θέλω να σας ευχαριστήσω γιατί το κύριο μέλημα μου, όπως ήταν και του Γιάννη, είναι να μεταφέρουμε αυτά που γνωρίζουμε για τον τόπο, στους ντόπιους και διεθνώς, οπότε είναι και δική μου χαρά και τιμή το ότι ήρθατε εδώ σήμερα. Η φετινή ανασκαφή επιβεβαίωσε το χαρακτήρα του κέντρου αυτού, του ανακτόρου, σαν ένα ιδιαίτερο αρχαιολογικό χώρο. Νέοι χώροι που βγάλαμε στην επιφάνεια φέτος αναδεικνύουν την μεγαλοπρέπεια του κεντρικού κτιρίου. Διότι όπως ξέρουμε υπάρχει αυτό το κεντρικό κτίριο και υπάρχουν και γύρω, γύρω μεγάλος αριθμός κτισμάτων, αν και είναι αρκετά κατεστραμμένα. Δυστυχώς πιστεύω ότι αυτά δεν θα μας δώσουν ποτέ αρκετά στοιχεία, αλλά ποτέ κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να βρεθεί σε αυτά. Αλλά μιλάμε για ένα μεγαλειώδες κτίριο το οποίο διαρκώς μας εκπλήσσει. Να σας εξηγήσω. Στον Δυτικό τομέα του κτιρίου, τον οποίο χαρακτηρίζω βιοτεχνικό βρέθηκε φέτος κάτι που υποψιαζόμασταν και από παλιά ότι θα υπήρχε εκτός από το κεραμικό εργαστήριο που γνωρίζουμε και τον κλίβανο τον κεραμικό και άλλα, φέτος βρήκαμε ένα συγκρότημα το οποίο είναι εργαστήριο χαλκουργείας , με όλα τα μέσα. Δηλαδή βρήκαμε τον κλίβανο του, τον χαρακτηριστικό λάκκο, τα εργαλεία της χύτευσης, την χοάνη, το ακροφύσιο και όλα αυτά τα πράγματα που αποδεικνύουν μαζί με υπολείμματα χαλκού, ότι εκεί γίνονταν εργασίες χαλκού. Επομένως στην γνώση που είχαμε μέχρι τώρα για την τοπική παραγωγή αγγείων και κεραμικής προστίθεται και ο χαλκός, κάτι το οποίο δείχνει την αυτάρκεια αυτού του χώρου εκτός από τα άλλα πολυτελή διαμερίσματα που βρίσκουμε. Είχαμε λοιπόν εργαστήρια κρυστάλλου και κεραμικής και φέτος βρέθηκε και αυτό του χαλκού. Όπως σας είπα την ύπαρξη του την υποψιαζόμασταν, αλλά τώρα βρήκαμε πραγματικά στοιχεία. Επομένως εκτός από το μαλλί που γνωρίζαμε ότι το επεξεργάζονταν από τις πινακίδες της Κνωσσού από όπου το έπαιρναν το μαλλί όπου αναφέρονταν πολύ συχνά στο μαλλί και τα πρόβατα, αλλά και από αιγυπτιακές πηγές που αναφέρουν ότι έστελναν μαλλί στην Κρήτη αλλά και αρωματικά και ιαματικά φυτά. Εκτός από αυτό που μέχρι τώρα γνωρίζαμε, τώρα ξέρουμε και μια άλλου είδους παραγωγή η οποία αποδεικνύεται και από το πλήθος των χαλκών που βρίσκουμε. Ευρήματα  όπως διπλούς πελέκεις, χάλκινα θυμιατήρια, τα δυο σπουδαία Κυκλαδικά ειδώλια για τα οποία πρέπει να σας πω ότι έχω γράψει ένα Γερμανικό βιβλίο το οποίο αναφέρεται για τα Μινωικά ειδώλια και όχι μόνο αυτά που βρίσκονται στην Κρήτη, ή άλλα που βρίσκονται και είναι αμφίβολης καταγωγής, προέλευσης και γνησιότητας, αλλά και αυτά που βρίσκονται και έξω. Περίπου 120 ειδώλια συνολικά είναι γνήσια. Στα Κύθηρα βρήκαμε 84 και τώρα εδώ στη Ζώμινθο βρήκαμε δυο από τα σημαντικότερα ειδώλια από άποψη τέχνης τα οποία αναπαριστούν δυο λατρευτές.»

Στα ευρήματα σας φέτος είναι και νέα δωμάτιο. Μπορείτε να μας τα περιγράψετε;

«Φέτος λοιπόν εκτός από ένα τμήμα του Δυτικού τομέα που είναι η βιοτεχνική περιοχή είναι και τα πολυτελή δωμάτια τα οποία εξακολουθούμε να βρίσκουμε. Δηλαδή δωμάτια με τέσσερις πάλι κίονες, οι υπόστυλες αίθουσες δεν είναι κάτι πολύ συνηθισμένο και εμείς το έχουμε εδώ εν αφθονία! Βρήκαμε τοιχογραφίες σε κτίρια πανύψηλα δυο με τρεις ορόφους είναι. Σε ένα σημείο για παράδειγμα βρήκαμε που είναι σε στυλ ρετιρέ δηλαδή μπορεί να είναι ένας όροφος εδώ και ένας από κάτω όπως το γνωρίζουμε και από την Κνωσσό. Βέβαια στην Κνωσσό έχουν αναπαρασταθεί αλλά δεν είναι σίγουρα. Εδώ βρίσκουμε και αρκετές σκάλες που ανεβαίνουν προς τα πάνω και προς τα κάτω. Δηλαδή είναι ένα κτίριο με όλα τα στοιχεία ενός μεγάλου κέντρου και δεν έχει καμία σχέση με τα κέντρα της πεδιάδας. Έχει κατασκευαστεί για να προσαρμοστεί ακριβώς στο τοπίο στις ανάγκες και στις συνθήκες του βουνού. Πρέπει δηλαδή να ήταν ένας ευφυέστατος αρχιτέκτων ο αρχικός, γιατί υπήρξαν μετά και πολλές μεταβολές στο κτίριο. Δηλαδή βρίσκουμε πάνω από το κτίριο με τους τέσσερις κίονες, ένα Μυκηναϊκό ή και ίσως λίγο παλιότερο κτίριο το οποίο αλλάζει και την διαρρύθμιση.»

Πείτε μας αναλυτικά για την ιστορία του κτιρίου στη Ζώμινθο.

«Το κτίριο δημιουργήθηκε γύρω στο 1900 πχ. Το 1700 πχ είναι η πιο σημαντική του περίοδος αλλά και τα πριν τα παλαιοανακτορικά, αυτές οι μεγάλες αίθουσες που βρήκαμε τα τελευταία δυο χρόνια. Φέτος ξέραμε ότι επεκτείνονται αλλά επεκτείνονται προς Βορρά και Νότο. Ίσως δηλαδή ήταν μεγαλύτερο το παλιότερο ανάκτορο από ότι ήταν το μεταγενέστερο. Διαφέρει αρχιτεκτονικά από τα περισσότερα, γιατί είναι εδώ και το τοπίο  και ο τόπος που το επιβάλλει  Δεν έχει την ίδια διαμόρφωση με τα υπόλοιπα κτίρια. Έχει βέβαια την κεντρική αυλή και δωμάτια δεξιά και αριστερά, στην τελική του φάση, αλλά έχει και χώρους οι οποίοι δεν μπορούν να συγκριθούν με άλλους και προφανώς είχαν ειδική χρήση, ίσως ήταν έτσι για να είναι πιο ζεστά το χειμώνα. Αυτό το κτίριο ήταν ένα οικονομικό κέντρο που συγκέντρωνε όλα τα αγαθά και τους καρπούς του Ψηλορείτη , αλλά ήταν και ένα πολιτικό κέντρο με γραφειοκρατία να περάσει, αλλά ήταν και κυρίως ένα θρησκευτικό κέντρο. Το Ιδαίον Άντρον μέχρι τώρα έχουν αλλάξει οι καιρικές συνθήκες, μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν απρόσιτο σχεδόν από ένα σημείο και έπειτα. Αλλά το Ιδαίον Άντρον το οποίο άρχισε να λειτουργεί σαν χώρος κατοίκησης βοσκών και μετά έγινε και ένα κέντρο θρησκευτικό, συγκέντρωσης και ουσιαστικός τόπος λατρείας. Αυτό ήταν ένα διεθνές κέντρο όπως ξέρουμε. Εμείς όταν πήγαμε στην Βαγδάτη είδαμε αντικείμενα τα οποία βρήκαμε στο Ιδαίον και εκεί πραγματικά ανατριχιάζεις, τα οποία αν δεν έχουν γίνει από τον ίδιο τεχνίτη έχουν γίνει από την ίδια σχολή. Εντελώς όμοια, άρα ερχόταν εδώ από την Μεσοποταμία. Από τον 7ο και 8ο αιώνα πχ ήταν αυτά τα ελεφάντινα που είδαμε στην Βαγδάτη. Αλλά ερχόντουσαν εδώ και από αλλού, όπως από την Αίγυπτο και ξέρουμε τις σχέσεις της Κρήτης με την Αίγυπτο πως ήταν. Δείχνουν λοιπόν αυτά ότι σε εποχές που δεν λειτουργούσε το Ιδαίο ήταν ένα θρησκευτικό κέντρο. Έχουμε τοιχογραφημένο δωμάτιο με τις πιο εκλεπτυσμένες τοιχογραφίες δυστυχώς κατεστραμμένες γιατί έπεσαν όλα. Τέτοιο όγκο δεν έχω συναντήσει ξανά σε καμιά ανασκαφή στην ζωή μου και οι μεσότοιχοι ακόμη ήταν χτισμένοι με βαριές πέτρες. Έχω όμως μια συντηρήτρια η οποία μένει και όλο τον χειμώνα και πέρσι μετά από χρόνια δουλειάς αποκαλύψαμε μια τοιχογραφία που είναι ένα θαλάσσιο τοπίο με ψάρια, κλαριά κτλ και σε άλλους χώρους βρίσκουμε φυτικά μοτίβα. Δηλαδή είναι εξαιρετικά εκλεπτυσμένοι οι χώροι κατοίκησης.»

Στα ευρήματα σας φέτος ήταν και ένα ελεφάντινο κομμάτι. Μιλήστε μας για αυτό

«Φέτος λοιπόν ανακαλύψαμε και άλλη υπόστυλη αίθουσα στην οποία βρήκαμε ένα ελεφάντινο κομμάτι, αρκετά μεγάλο που δείχνει ότι ήταν από ένα Μινωικό έπιπλο. Για τα Μινωικά έπιπλα του Ιδαίου έχει μιλήσει σε άρθρα του ο Σακελλαράκης όπως τον “Θρόνο του Δία”. Η Ζώμινθος λοιπόν υποκαθιστά κάποιες χρονικές περιόδους του έτους. Βρήκαμε αυτούσιο το ελεφάντινο κομμάτι, το οποίο θα πάει στο Ρέθυμνο, σφραγίδες, εγχειρίδια καταπληκτικά. Σου μιλάω για τα φετινά ευρήματα. Μάλιστα η μια από τις σφραγίδες είναι ιδιαίτερη, έχει ένα μυξογενές ζώο με κέρατα και έχει βέβαια πάνω τον ηλιακό δίσκο που είναι και σπάνιο σαν θέμα στις Μινωικές σφραγίδες όπως και άλλη μια σφραγίδα ιδιαίτερη που έχει ένα ιερό κόμπο επίσης σπάνιο σαν θέμα, είναι οι κόμποι που είναι αποτροπαικοί και τους βρίσκουμε π.χ στην Παριζιάνα που το φοράει πίσω από την πλάτη της και αλλού. Πέραν από τις σφραγίδες βρίσκουμε και ως συνέχεια των παλιότερων, χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους καθώς και πολλά άλλα, όπως πήλινα θυμιατήρια που δείχνουν ακριβώς και τη θρησκευτική υπόσταση αυτού του χώρου.»

Πόση επιφάνεια  του κτιρίου έχει έρθει στο φως  μετά και τη φετινή ανασκαφή;

«Φέτος θα έλεγα ότι στην επιφάνεια έχει έρθει ένα 95% του κεντρικού κτιρίου σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μου. Δεν έχουμε σκάψει ακόμα το Ανατολικό τμήμα που μπορεί να μας δώσει πολλά. Το Νότιο καταστράφηκε αρκετά από τους αρχαιοκάπηλους ξεκινώντας από αυτούς της δεκαετίας του 60.»

Με την δεδομένη αγάπη σας για το βουνό και την δουλειά σας εκεί πείτε μας τι νιώσατε στο πρώτο άκουσμα ότι βάνδαλοι επιχείρησαν να καταστρέψουν τη Ζώμινθο;

«Κόντεψα να διαλυθώ! Ήταν κάτι που πραγματικά δεν το περίμενα διότι περίμενα ότι οι Ανωγειανοί τον φυλάνε αυτό τον χώρο. Πρώτο λοιπόν συναίσθημα ήταν η έκπληξη αλλά μετά με έπιασε το πείσμα ότι εγώ δεν θα παραιτηθώ. Δεν θα διαλύσουν κάποιοι ελάχιστοι αυτό το έργο. Η δουλειά μας είναι επίπονη, φτιάχνουμε και το πιο μικροσκοπικό αντικείμενο και εργαζόμαστε χρόνια πάνω του. Ένιωσα αγανάκτηση μπορώ να πω. Αμέσως όμως συνήλθα, με το πείσμα και ξεκινήσαμε αμέσως να λύσουμε το όποιο πρόβλημα. Ανωγειανή είμαι άλλωστε και εγώ πως αλλιώς θα αντιδρούσα: Έχω και αυτό το σήμα στο λαιμό μου (σ.σ εννοεί το μενταγιόν με το σήμα του Δήμου Ανωγείων, που πήρε όταν έγινε επίτιμη δημότης), που όταν κάποιος πάει να μου κάνει τον έξυπνο του λέω: “Κοίτα, μη μου κάνεις τον έξυπνο εγώ είμαι Ανωγειανή!”. Κάτι που ξέχασα ερχόμενη εδώ είναι η θάλασσα που λάτρευα και τώρα αγάπησα το βουνό. Αφού λοιπόν αγάπησα το βουνό δεν θέλω τίποτα να το χαλάσει. Τίποτα! Δεν υπήρχε περίπτωση να σταματήσω την ανασκαφή μετά από ένα τέτοιο γεγονός του βανδαλισμού. Όλα τα παιδιά που δουλεύουν στην ανασκαφή νομίζω πως είναι φύλακες αυτού του χώρου θεωρητικά βέβαια, γιατί ξέρω ότι την αγαπάνε την ανασκαφή. Δεν θα έπαιρνα κανένα που θα έβλεπα ότι δεν έχει καμιά συναισθηματική σχέση με αυτό το χώρο.»

Πόση ζημιά έκαναν οι αρχαιοκάπηλοι;

«Δεν κατάφεραν τίποτα. Ήταν μια πράξη βαρβαρότητας και τζιχαντισμού διότι αυτοί που πήγαν, κατέστρεψαν χώρο που είχαμε ήδη ανασκάψει! Ήταν σαν να ήθελαν να καταστρέψουν τον χώρο. Δεν θα τους ονόμαζα αρχαιοκάπηλους. Βάνδαλους θα τους ονόμαζα, αυτό που έκαναν ήταν βανδαλισμός. Μάλιστα συμπτωματικά άφησαν πίσω τους και βρήκαμε ένα πολύ σημαντικό δαχτυλίδι από χαλκό κάτι που είναι σπάνιο. Σφραγιστικό δαχτυλίδι όμοιο με αυτό που έχουμε βρει και στις Αρχάνες το οποίο είχε μια σκηνή λατρείας, βέβαια ήταν πολύ κατεστραμμένο και διαβρωμένος ο χαλκός, αλλά διακρίναμε μια Θεά με έναν λατρευτή και ένα κτίριο που δείχνει ακριβώς τη σημασία του χώρου. Οι αρχαιοκάπηλοι δεν μπορούσαν να το διακρίνουν αυτό και ευτυχώς έμεινε πίσω τους.»

Έχετε λάβει φέτος μέτρα προφύλαξης του χώρου σε συνεργασία με τους φορείς;

«Ναι έχουμε πάρει κάποια μέτρα, μαζί με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου στα οποία βοήθησε και ο Δήμος Ανωγείων, ώστε με διάφορους τρόπους, προβολείς κτλ να διακρίνουν ποιοι μπορεί να έχουν πάει στην ανασκαφή και κάμερες ασφαλείας που θα γίνει σύντομα πιστεύω με τη συνεργασία όλων των φορέων.»

Φύλακες είναι δύσκολο να έχουμε στον χώρο;

«Αυτό είναι το κύριο που δεν έχει γίνει και δεν γίνεται. Δεν υπάρχουν μόνιμοι φύλακες .Αυτό είναι τραγικό! Είναι θέμα του Υπουργείου Πολιτισμού. Φύλακες δεν έχει ούτε και το Ιδαίον Άντρον, το οποίο θα ήταν  μια πηγή πλούτου και δεν εννοώ, να έρχονται τα πούλμαν γεμάτα τουρίστες, ούτε και ο Σακελλαράκης το εννοούσε έτσι. Απλά λέω και αναφέρω ότι λυπήθηκα προχθές όπως και κάθε φορά που πηγαίνω όταν βλέπω τους προσκυνητές οι οποίοι πηγαίνουν με τα πόδια. Έρχονται με τα πόδια σε ένα χώρο που δυστυχώς εγώ δε μπορώ να το πληρώσω και δεν υπάρχει φύλακας και είναι κλειστό. Έρχονται από όλα τα μέρη του κόσμου και είναι κρίμα πρέπει να βρεθεί άμεσα μια λύση για αυτό.»

Πως θα θέλατε στο άμεσο μέλλον να αξιοποιηθεί η Ζώμινθος και το Ιδαίον Άντρο;Πως το ονειρεύεστε εσείς:

«Πρέπει να σας πω το εξής. Εμείς για μια μελέτη που έχει γίνει, χωρίς να θέλω να σας αναφέρω το όνομα της μελέτης, είχαμε πολλές φορές διαφωνήσει διότι ο μηχανικός έλεγε να χτίσει χώρους μελέτης για τους αρχαιολόγους και διάφορα άλλα τα οποία εμείς δεν χρειαζόμασταν και εγώ σκέφτομαι ότι το μόνο που θα μπορούσε στη Ζώμινθο να γίνει είναι να αξιοποιηθεί το παλιό τυροκομείο, το λεγόμενο Βενετσιάνικο . Εκεί θα μπορούσε να γίνει ένας χώρος όπου να πωλούνται βιβλία ή οδηγοί. Αυτά που υπάρχουν. Τίποτα άλλο που να χαλάσει το τοπίο. Τίποτα άλλο και το εννοώ το τίποτα! Το πολύ να μπει ένα φυλάκιο στην είσοδο του χώρου, ώστε όταν θα υπάρξει φύλακας να είναι εκεί και να δίνει οδηγίες στον κόσμο.»

Σε συνέντευξη του στην “Α” το 2005 ο Γιάννης Σακελλαράκης είχε πει ότι δεν θέλει η Ζώμινθος να γίνει μια νέα Κνωσσός με στόχο μόνο τον τουρισμό. Εσείς τι λέτε πάνω σε αυτό;

«Βεβαίως το ίδιο λέω και εγώ, να μην γίνει μια νέα Κνωσσός με σκοπό μόνο τον τουρισμό.. Εγώ θαυμάζω πραγματικά αυτούς που βλέπω και έρχονται μεμονωμένα να προσκυνήσουν το Ιδαίον Άντρον και την Ζώμινθο. Παρά τις δυσκολίες που συναντούν πηγαίνουν να προσκυνήσουν ένα ιερό χώρο κάτι που είναι για μένα καταπληκτικό. Μην ξεχνάτε ότι ο Όμερ Τόμσον είχε αναφέρει στους New York Times ότι το Ιδαίον Άντρο αντιπροσωπεύει για την θρησκεία της Κρήτης ότι αντιπροσωπεύει και το Γκράν Κάνιον για τη φυσική ιστορία της Αμερικής.»

Μπορείτε να μας προσδιορίσετε ένα χρονικό όριο ολοκλήρωσης της ανασκαφής;

«Καμιά ανασκαφή δεν τελειώνει ποτέ, δείτε την Ολυμπία τους Δελφούς και άλλες. Κάτω από το Βενετσιάνικο τυροκομείο είναι το Μυκηναϊκό κτίριο το οποίο έχουμε επίσης ανασκάψει και ανακαλύψει. Έχει καλυφθεί ένας μεγάλος χώρος και νομίζω ότι σε ένα σχέδιο πενταετίας που έχω θα μπορεί η Ζώμινθος να είναι επισκέψιμη. Σημειώνω ότι τα μισά χρήματα της ανασκαφής πηγαίνουν στην συντήρηση των τοίχων. Εγώ δεν θέλω να γίνουν όλα αυτά τα πολυτελή στέγαστρα τα οποία ουσιαστικά αναδεικνύουν το έργο των αρχιτεκτόνων. Μόνο μερικοί χώροι θα έπρεπε να στεγαστούν γιατί είναι επικίνδυνοι, αλλιώς πρέπει να μείνει ο χώρος ως έχει. Ήδη προετοιμάζω για τον επισκέπτη πίνακες, όπου έχω αναπαράσταση κάθε χώρου, που θα γίνει με ειδικό τρόπο ώστε να αντέχει και τον χειμώνα. Έτσι ο επισκέπτης κάθε στιγμή θα ξέρει που βρίσκεται και τι ήταν αυτός ο χώρος. Οι συνθήκες βέβαια είναι δύσκολες και το ξέρετε. Φέτος σε ένα συντηρημένο τμήμα έπεσε χιόνι και αργότερα με την πολύ ζέστη έσκασαν οι τοίχοι. Αυτό βέβαια δεν θα το έσωζε ούτε και το στέγαστρο εκτός από ορισμένους χώρους που ίσως χρειάζεται.»

Πρόσφατα υπογράφηκε η σύμβαση για το έργο στο περίπτερο της Νίδας και το Ιδαίον Άντρο φαίνεται να μπαίνει σε σημαντική τροχιά αξιοποίησης. Θέλετε να μας πείτε κάτι για το κτίριο που αναμένεται να κατασκευαστεί εκεί;

«Εμείς είχαμε μείνει και παλιότερα στο περίπτερο στη Νίδα. Ακόμα και σήμερα που είναι σε κακή κατάσταση, όταν πάω για ένα καφέ ή μια ρακί εκεί νιώθω ευτυχία. Λοιπόν, όσο για τον χώρο που λέτε ότι θα δημιουργηθεί, αυτός θα πρέπει να γίνει με σύνεση χωρίς περιττά, όπου θα μπορεί ο επισκέπτης να σταθεί και να πιει κάτι και να κοιμηθεί ίσως. Θα πρέπει να αρμόζει στο περιβάλλον εκεί. Να γίνει ένας καλός σταθμός και να μην προστεθεί τίποτα άλλο στον Ψηλορείτη! Τρέμω στην ιδέα ότι μπορούν να κάνουν πράγματα εκεί και να χαλάσουν αυτό που όλοι λατρεύουμε»

Λέτε ότι τρέμετε και μόνο στην ιδέα να χαλάσουν αυτό που αγαπάτε. Τι θα μπορούσε να γίνει και να χαλάσει το χώρο; Πείτε μας ένα παράδειγμα.

«Να γινόταν ας πούμε αυτό που είχε προτείνει ο μηχανικός μια αίθουσα λέει πληροφόρησης. Υπάρχει εδώ στα Ανώγεια δεν υπάρχει λόγος να γίνει και στο βουνό. Δεν υπάρχει λόγος να γίνουν ένα σωρό κτίσματα. Θυμάμαι κτίσματα που υπήρχαν σε κάποιο σχέδιο και τα οποία είχαμε απορρίψει, τόσο εγώ και ο Γιάννης όσο και η Εφορεία Αρχαιοτήτων. Δεν υπάρχει λόγος να γίνουν διάφορα κτίσματα. Μια χημική τουαλέτα ας πούμε έξω όμως από το χώρο χρειάζεται να γίνει. Δηλαδή αυτό που λέω είναι να γίνει κάτι που να δείχνει μια πολιτισμένη αντιμετώπιση και συμπεριφορά προς τον τουρίστα , αλλά όχι “Πάρτε τα όλα!”. Να σας πω και κάτι άλλο; Δεν μπορεί η  Κνωσσός να μπει στα προστατευόμενα μνημεία της UNESCO γιατί έχει όλο αυτό το χάλι! Εμείς πρέπει να προφυλάξουμε τη Ζώμινθο και το Ιδαίον Άντρον ώστε να μπουν στα προστατευόμενα μνημεία της UNESCO. Καταρχήν είναι μοναδική ανασκαφή αυτή τη στιγμή στην Κρήτη με τόσο μεγάλη εμβέλεια. Κάθε εβδομάδα κάνουμε μια λεπτομερή περιγραφή στο περιοδικό Archaeology για το τι υπάρχει εδώ , ώστε να το γνωρίσουν όλοι. Και είναι ένας πολύ σεβαστός τόπος.»

Με αφορμή την αναφορά σας στο περιοδικό Archaeology μιλήστε μας για το πλούσιο συγγραφικό σας έργο, αλλά και τα συγγράμματα και τις μελέτες σας.

«Έχω συγγράμματα, εκθέσεις και βιβλία για διάφορα θέματα. Από τα Μινωικά ειδώλια και τις πόρτες που είναι τα δυο μου μεγάλα Γερμανικά βιβλία, μέχρι τη διατριβή μου που την έκανα πολύ πρώιμα που είναι και πάλι για το Μινωικό ένδυμα. Φέτος μάλιστα βρήκαμε και μια περόνη που πιθανώς να ήταν μια πόρπη από τις αρχαιότερες. Έχω ασχοληθεί και με Κυκλαδικά και άρθρα με πλήθος θεμάτων.Με την Κύμη βέβαια στην Εύβοια που έκανε τις πρώτες αποικίες στη Δύση. Όπου οι Κυμαίοι με παίρνουν συνεχώς τηλέφωνο για να πάω εκεί, αλλά τους λέω ότι πρέπει να τελειώσει η ανασκαφή εδώ πρώτα. Πέρσι γυρίζοντας από την ανασκαφή από τα Ανώγεια πήγα στις Αρχάνες και ο Περιφερειάρχης ο φίλος μου ο Σταύρος μου ζήτησε να συνεχίσω τις ανασκαφές στις Αρχάνες. Την ίδια μέρα μου είπαν να πάω στην Κύμη να αρχίσω εκεί ανασκαφές καθώς δόθηκαν τα οικόπεδα. Σε όλους αναφέρω ότι προτεραιότητα μου ήταν και θα είναι η Ζώμινθος!Προσπαθούμε εδώ όπως και ο Γιάννης γιατί τον αγαπάμε αυτό τον τόπο και αυτό που κάνουμε.»

Φέτος αντιμετωπίσατε και κάποιες δυσκολίες με τα οικονομικά της ανασκαφής λόγω κάποιων εμπλοκών. Θα θέλατε να μας πείτε για αυτή τη δυσκολία;

«Βρέθηκα φέτος σε δύσκολη θέση. Όπως ξέρετε είμαι πρόεδρος στο Ίδρυμα “Ψύχα” και χρηματοδοτώ πάνω από 65 ανασκαφές και την δική μου. Κάθε χρόνο λοιπόν τα χρήματα τα φέρνουμε από την Αγγλία, δηλαδή δεν είναι χρήματα του Ελληνικού κράτους. Πήρα ρίσκο φέτος. Κάθε χρόνο υπέγραφε ο Γενικός γραμματέας του Υπουργείου Οικονομικών γιατί περνάει από εκεί. Φέτος έπρεπε να υπογράψει ο ίδιος ο Υπουργός κάτι που δεν έχει κάνει ακόμα! Δεν τον βρίσκαμε πουθενά ούτε τον υπουργό ούτε τον Γενικό γραμματέα! Απλά τα καταφέραμε λόγω του εγγράφου που έλεγε ότι είμαστε απολύτως συνεπείς στην ανασκαφή του 2015. Τα οικονομικά τα έχω λύσει με τα παιδιά. Το πρόβλημα είναι για μένα και το συμβούλιο καθώς έχουμε ένα μεγάλο συμβούλιο και 65 ανασκαφές και είμαι ακόμα κάπως ταραγμένη μέχρι να δω και την υπογραφή του Υπουργού.»

Μιλήστε μας και για τον χώρο που βρισκόμαστε τώρα. Το Κέντρο Αρχαιολογικής Πληροφόρησης “Γιάννης και Έφη Σακελλαράκη” που βρίσκεται στα Ανώγεια.

«Αρχαιολόγοι που είναι πολύ σημαντικοί μου είπαν πως είναι πρωτοποριακό σε ένα χώρο όπως τα Ανώγεια να υπάρχει ένας τέτοιος χώρος σαν τον δικό μας. Τον τελευταίο καιρό σημαντική προσθήκη ήταν ότι έγινε το διαδραστικό  ψηφιακό Μουσείο, βλέπω και παιδάκια που έρχονται και ασχολούνται θερμά με αυτό. Δίνει μια πραγματική εικόνα χωρίς να χρειάζεται να έχει ξεναγό.Είναι μια μεγάλη πρόοδος αυτή. Εκείνο που θα ήθελα εγώ είναι να μπει λίγο πράσινο στον γύρω χώρο, όπως κάποια λουλούδια και φυτά που έβαλα απέναντι και όταν νομιμοποιηθεί απόλυτα, υπάρχει ένας χώρος να κάνουμε μεγάλες αποθήκες που θα χρησιμεύουν και σαν χώροι συντήρησης των ευρημάτων της Ζωμίνθου και φυσικά η ύπαρξη φυλάκων.»

Που μπορεί κάποιος να πάει για να δει από κοντά τα αυθεντικά ευρήματα της Ζωμίνθου;

«Στο Μουσείο Ηρακλείου δυστυχώς έχουν εκτεθεί ελάχιστα. Πολύ καλύτερα ήταν εκτεθειμένα παλιότερα όσα ήτανε. Τα άλλα είναι στις αποθήκες μολονότι είναι δημοσιευμένα στους τρεις τόμους του “Ιδαίου Άντρου”. Φιλοδοξώ να ετοιμάσω και ένα μεγάλο επίτομο έργο για την Ζώμινθο, αλλά πρέπει πρώτα να ολοκληρωθεί η ανασκαφή. Στο Ρέθυμνο είναι όλα τα ευρήματα της Ζωμίνθου στις αποθήκες του Μουσείου. Εσείς σαν απλός πολίτης δεν μπορείτε να δείτε εκεί τα σημαντικότερα ευρήματα. Μόνο επιστήμονες ίσως με ειδική άδεια. Κάποια επιλεγμένα μπορείτε να δείτε στον Άγιο Φραγκίσκο, όπου θα δώσουμε τώρα και τα σχέδια για τις σφραγίδες, ώστε να φανούν σε όλο το μεγαλείο τους τα καταπληκτικά θέματα που έχουν. Πραγματικά εκπληκτικές σφραγίδες. Εξαιρετικής ποιότητας αντικείμενα και για αυτό λέω ότι αυτοί που κατοικούσαν στην Ζώμινθο ανήκαν στην δυναστεία της Κνωσσού. Δηλαδή κάποιοι πρέπει να ήτανε μέλη της δυναστείας αυτής όπου έλεγχαν τα θρησκευτικά πράγματα αλλά και την παραγωγή.

Πάντως να σας πω ότι δεν είμαι αισιόδοξη ότι μπορούν τα σημαντικότερα ευρήματα να εκτεθούν σε Μουσείου στο Ηράκλειο ή στο Ρέθυμνο μόνιμα, όπως χάσαμε την ευκαιρία στις Αρχάνες με το Μουσείο που εγκαινιάστηκε εκεί πριν 20 χρόνια αλλά δεν φιλοξένησε ποτέ τα μεγάλα μας ευρήματα εκεί.

Πάντως όποιος επισκεφθεί στα Ανώγεια το κέντρο πληροφόρησης θα πάρει μια πολύ καλή ιδέα για τα ευρήματα της Ζωμίνθου και ας μην είναι τα αυθεντικά, έχει γίνει σπουδαία δουλειά εδώ και αξίζει να τη δουν όλοι. Βέβαια κάθε χρόνο βρίσκουμε νέα πράγματα οπότε και το κέντρο πληροφόρησης κάθε χρόνο θα πρέπει και αυτό να εμπλουτίζεται με τα νέα δεδομένα.»

Τι εργασίες πραγματοποιείτε εδώ μετά το πέρας της ανασκαφής στο βουνό, ώστε να αναχωρήσετε “ήσυχη” για την Αθήνα;

«Λοιπόν, έχω ένα κατάλογο τεράστιο. Καταρχήν ετοιμάζω αυτά που θα δώσω προς δημοσίευση στα πρακτικά της αρχαιολογικής εταιρείας το οποίο είναι από μόνο του ένα πολύ μεγάλο έργο. Δηλαδή γίνεται συγκόλληση, φωτογράφηση, σχεδίαση, αεροφωτογραφίες, μελέτη όλων των μικρών οστράκων που βρίσκουμε ώστε να έχω πλήρη εικόνα , γιατί πολλά είναι σπασμένα αλλά ανήκουν σε πολύ σημαντικά αγγεία. Δηλαδή μελέτη του υλικού που βρέθηκε. Από εκεί και πέρα θα πάω στην Αθήνα όπου όλο σχεδόν τον χρόνο ασχολούμαι  με την Ζώμινθο , θέλει πολύ μελέτη, το υλικό είναι τεράστιο.»

Μια ολόκληρη ζωή Ανώγεια, Ζώμινθος, Ιδαίον Άντρον, Ψηλορείτης. Έχετε μετανιώσει ποτέ για αυτό;

«Μια ολόκληρη ζωή ναι. Δεν μετανιώνω καθόλου. Κάποια στιγμή παλιότερα έλεγα τι δουλειά έχω εγώ εδώ, αλλά τελικά αγάπησα τόσο πολύ το βουνό που δεν το μετανιώνω στιγμή! Από τότε που πέθανε ο Γιάννης έχω να κάνω 6 χρόνια μπάνιο στη θάλασσα που σας είπα πριν πόσο τη λάτρευα. Στην Σκύρο όταν δούλευα, κατέβαινα 100 σκαλιά μόνο για να μπω στη θάλασσα και να βγω μετά για να συνεχίσω να δουλεύω! Τώρα βλέπω τη θάλασσα από ψηλά στο βουνό και μου αρκεί και με το παραπάνω!»

Στην Αθήνα τον χειμώνα θα ετοιμαστείτε για το επόμενο καλοκαίρι και την νέα ανασκαφή. Από που θα ξεκινήσει η ανασκαφή του 2017;

«Ξέρω τους χώρους που δεν έχουν ανασκαφεί. Είναι λίγοι που έχουν μείνει άσκαφοι εντελώς. Μιλάμε για ένα κτίριο 3.000 τ.μ και δυο τρεις χώροι μόνο δεν έχουν ανασκαφεί ακόμη. Βέβαια έχουμε και τον περίγυρο που ακόμη διατηρείται που επίσης έχει ενδιαφέρον. Επίσης πρέπει να κάνουμε τομές στα σημεία που έχουν γίνει οι αρχαιοκαπηλικές τομές στον γύρω χώρο ώστε να δω τι υπάρχει. Τέλος πιθανός να συνεχίσω λίγο και τα Μυκηναϊκά που είναι κάτω από το Βενετσιάνικο τυροκομείο.»

Θα μπορούσαμε το 2020 για παράδειγμα  να δούμε τον αρχαιολογικό χώρο επισκέψιμο για τον κόσμο παράλληλα με τις δικές σας ανασκαφές;

«Ναι βέβαια! Εγώ μάλιστα ελπίζω πολύ πιο σύντομα. Αυτό εξαρτάται από το Υπουργείο Πολιτισμού και την ύπαρξη φυλάκων. Από τίποτα άλλο! Και τώρα ακόμη θα μπορούσε να γίνει αυτό που λέτε. Χρειαζόμαστε τουλάχιστον τέσσερις φύλακες, δυο ημερήσιοι και δυο νυχτερινοί. Αν υπήρχαν φύλακες και τώρα θα μπορούσε να είναι επισκέψιμος ο χώρος. Εγώ είμαι απόλυτα θετική σε αυτό αλλά πρέπει να λυθούν τα θέματα που σας αναφέρω. Δεν εξαρτάται πια από μένα, εξαρτάται από το Κράτος. Εγώ μπορώ να το φτάσω μέχρι του σημείου να συντηρώ δυο φύλακες όπως ο Βασίλης που είναι πραγματικά άξιος (σ.σ εννοεί τον συνεργάτη της Βασίλη Φασουλά), μας βοηθάει και στην ανασκαφή και παντού, το δεξί μου χέρι με όλη τη σημασία της λέξης. Αλλά δεν μπορεί να τα κάνει και όλα έτσι δεν είναι;  Οπότε και το Κράτος πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του.»

Κυρία Σακελλαράκη ολοκληρώνοντας θα θέλαμε εσείς να απευθυνθείτε στους φορείς του τόπου και κυρίως τους κατοίκους των Ανωγείων και να τους πείτε τι ζητάτε εσείς από αυτούς και τις σκέψεις σας για το μέλλον τόσο της Ζωμίνθου όσο και του Ιδαίου Άντρου.

«Φυλάξτε την Ζώμινθο, φυλάξτε το Ιδαίον Άντρον! Είναι πολύτιμα. Η περιουσία του μέλλοντος. Να φροντίσουν και αυτό το μουσείο, το κέντρο πληροφόρησης. Να έρχονται εδώ κάτι που δεν το κάνουν συχνά, όλοι οι Ανωγειανοί πρέπει να έρθουν να το δουν. Παλιότερα δε μπορούσα να περάσω από το Μεϊντάνι και όλοι μου έλεγαν πότε θα γίνει το μουσείο. Τώρα που έγινε δεν έρχονται και μου λένε πότε θα γίνει το μεγάλο μουσείο. Έλεος! Φροντίστε το και μάθετε  για αυτό που έχετε στον τόπο σας.

Φυλλάδια για τη Ζώμινθο και το Ιδαίον Άντρο πρέπει να μοιράζονται συχνά να μαθαίνει ο κόσμος και σε κάθε εκδήλωση που γίνεται στα Ανώγεια. Να υπάρχει και μια μεγάλη ταμπέλα ή αφίσα που να ενημερώνει για την ύπαρξη του Κέντρου πληροφόρησης, έχω μιλήσει με τον Δήμαρχο και είναι θετικός αυτά πρέπει να γίνουν. Να έρθει κόσμος εδώ ντόπιος και επισκέπτης και να μάθει την ιστορία. Το θέμα είναι ότι ο τουρίστας που έρχεται να ξέρει ότι υπάρχει εδώ κέντρο αρχαιολογικής πληροφόρησης.

Θα κλείσω όπως μου είπατε απευθυνόμενοι σε εμάς τους Ανωγειανούς. Να είμαστε καλά και η Ζώμινθος θα μεγαλώσει και άλλο στο μέλλον. Ακόμη και έτσι που είναι σήμερα να μείνει όμως πρέπει να ξέρουν ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους. Αυτόν τον χώρο πρέπει να τον διαφυλάξουμε και να αγωνιστούμε να αποκτήσουμε τους φύλακες που θα τον κάνουν άμεσα προσβάσιμο.»