Φωτό: ΜΑΝΟΛΗΣ ΦΑΣΟΥΛΑΣ

Στα μεγάλα γεγονότα υπάρχουν πολλές πτυχές,κάποιες άγνωστες που η μνήμη τους χάνεται στο πέρασμα του χρόνου. Η αναψηλάφηση των επί μέρους γεγονότων είναι ένας τρόπος αναζήτησης,όχι μόνο της ιστορικής αλήθειας,αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει το ρόλο απλών ανθρώπων και τις πράξεις τους.

Το ολοκαύτωμα των Ανωγείων τον Αύγουστο- Σεπτέμβριο του 1944 είναι αναμφισβήτητα ένα σπουδαίο γεγονός. Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα είναι πολλά και είναι ευτύχημα ότι τα περισσότερα από αυτά έχουν διασωθεί και καταγραφεί. Αξίζει για αυτό μεγάλος έπαινος στο Δήμο Ανωγείων και σε όσους συνέβαλαν σ’ αυτή τη προσπάθεια.

Μια πτυχή αυτού του  σημαντικού γεγονότος είναι και αυτό που σήμερα τιμάμε. Συγγενικά και φιλικά μας πρόσωπα που αν και έχουν περάσει τόσα χρόνια δεν ξεχάσαμε. Για το λόγο αυτό πήραμε την πρωτοβουλία για το στήσιμο της αναμνηστικής πλακέτας και τον σημερινό απλό εορτασμό. Δεν θα εκφωνήσουμε κάποιο πανηγυρικό λόγο αλλά θα μεταφέρουμε όσα θυμάται ένας από τους πρωταγωνιστές και μας τα περιέγραψε πριν λίγες μέρες,ο Ρουλομιχάλης και συμπλήρωσε  η Ανδρονίκη κόρη του Μανώλη Βρέντζου (Στριφίτσιο).

Ενώ ο πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του,εγώ ήμουν μέλος του γραφείου του ΕΑΜ Ανωγείων. Ένα βράδυ σε συνεδρίαση μας μίλησε ο Σμπωκογιώργης και μας είπε :”το ναζιστικό θεριό καταρρέει στο τέλος του όμως θα γίνεται πιο επικίνδυνο ”.Μας έδωσε κατεύθυνση  ότι αν οι Γερμανοί έρθουν να πάρουν αγγαρεία ή ομήρους να τους χτυπήσουμε και συμπλήρωσε :” Να μη θέτουμε οι άντρες μέσα στο χωριό και να πείσουμε και άλλους να κάνουν το ίδιο ”.

Μετά τις μάχες στο Σφακάκι και στη Δαμάστα ήρθαμε σε συνεννόηση με την άλλη ομάδα ανταρτών και βγάλαμε σκοπιές γύρω από το χωριό. Όταν οι Γερμανοί επεδίωξαν να κυκλώσουν το χωριό εμείς το αντιληφθήκαμε έγκαιρα,παίξαμε μεσάνυχτα τις καμπάνες και όσοι μπορούσαν έφυγαν για τα όρη. Έτσι σώθηκαν οι άνδρες του χωριού από την ομαδική εκτέλεση. Εγώ πήγα με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Σκίνακα. Από εκεί έβλεπα τις φωτιές που έκαιγαν το χωριό.Ο καπνός κάλυψε το Μονοφάτσι.Πέρασαν κάποιες μέρες,έμαθα ότι τα γυναικόπαιδα τα έδιωξαν στα κατωμέρια. Πήρα την απόφαση  να πάω να δω τι γίνονται οι δικοί μου. Πέρασα ανατολικά από τα Σίσαρχα που ήταν οι Γερμανοί,απέφυγα τη γέφυρα του Βαρσαμά γιατί πιθανόν να την έβλεπαν και πέρασα απέναντι μακριά από το δρόμο για να αποφύγω πιθανή ενέδρα.

Τότε είδα πυρσούς (φωτοβολίδες),που έκαναν τη νύχτα μέρα. Έπεσα κάτω. Αργότεραέμαθα ότι ανάμεσα σε Σίσαρχα και Ανώγεια σε ένα ρυάκι έπιασαν τον Στεφανή τον Χαιρέτη (Δαμιανοστεφανή).Τον πέρασαν αμέσως στρατοδικείο σε μια σκηνή πάνω από ταΣίσαρχα. Μόλις άκουσε τη λέξη ΄΄καπούτ” ,όρμησε έξω,δεν του είχαν δέσει τα χέρια και τους ξάφνιασε. Ήξερε τον τόπο πήδησε δέτες και βάτους. Τα χέρια και το πρόσωπο του έγιναν κομμάτια. Γλίτωσε!!

Το ίδιο βράδυ όπως μας είπε η κ.Ανδρονίκη,ο πατέρας της κατέβαινε από τα όρη για να δει τι γίνεται με την οικογένεια του που ήταν στο Χώνος. Όταν είδε τις φωτοβολίδες έκρυψε τα όπλα του (ατομικό και πιστόλι) στο Ελαφόνερο. Τα βρήκε αργότερα η γυναίκα του. Ήρθε στο Χώνος,ήτανε 29 Αυγούστου,πήγε στην εκκλησία κοινώνησε και μετά έφυγε προς τα νοτικά.

Οι Ανωγειανοί κάθε βράδυ έμπαιναν στο χωριό,όταν αποχωρούσαν οι Γερμανοί στα Σίσαρχα,έψαχναν στα χαλάσματα για να βρουν κάτι να φάνε και να περισώσουν κάτι από την περιουσία τους. Η  μπόχα από τις φωτιές στα σπίτια και τα σκοτωμένα ζώα έπνιγε τηνανάσα. Κόλαση.

Ένας δυο Γερμανοί κάθε μέρα έκαναν περιπολία κάτω από το χωριό και έριχναν μπαλωθιές και τρομοκρατούσαν τον κόσμο

Στις 30 Αυγούστου με όσα λέει η κ.Ανδρονίκη,είχαν προδώσει τον πατέρα της στους Γερμανούς επειδή τροφοδοτούσε τους αντάρτες και η μητέρα της με τις έξι κόρες της είχαν μεταφέρει πράγματα του σπιτιού στο Μελισουργάκι.Σκοπός ήταν να συλλάβουν τον Στριφίτσιο και να λεηλατήσουν τα πράγματα. Μια ομάδα 25 Γερμανών ξεκίνησε με ένα οπλοπολυβόλο,τρία ταχυβόλα και ατομικά όπλα και τρεις γαϊδάρους.

Εμείς,συνεχίζει ο Ρουλομιχάλης,ειδοποιηθήκαμε από τις γυναίκες ότι έρχονται οιΓερμανοί. Κρυφτήκαμε στο φαράγγι. Εγώ και ο Χαχλιουτογιώργης είμαστε μαζί,ο Στριφίτσιος σε άλλο μέρος. Το κοπέλι του Χαχλιούτη έμεινε με τη μάνα του,δεν κρυφτή κανε.

Η γυναίκα του Στριφίτσιου  είχε φορτώσει ένα δυο φορτία ρούχα να τα πάει στο Σφυρί -Μετόχι. Όταν αυτή επόγερνε στο μασκάλη του Αχλαδιά δυο Γερμανοί προβάλανε στο Μελισουργάκι και την είδαν,πήραν δυο γαιδάρους,ένα του Χαχλιούτη και ένα του Βλάχου του Νικολή (Κουτεντάκης) και ζύγωναν να την φτάσουν. Δεν την πρόλαβαν.

Σε λίγη ώρα ενώ είμαστε με τον Χαχλιουτογιώργη σε μια τρύπα βγήκε να πάει στην γυναίκα του νομίζοντας ότι δεν είναι άλλοι Γερμανοί. Τότε πάω και εγώ να πορίσω και μου λέει :” Κάτσε μη σε πάρω στο λαιμό μου”.

Αυτός πήγε βρήκε τη γυναίκα του και το κοπέλι και του είπαν ότι πήραν τον γάιδαρο τους. Στέλνει το παιδί να κοιτάξει αν ήταν και άλλοι Γερμανοί,δεν τους είδε. Εγώ κοιμήθηκα καμιά ώρα άκουσα τις λαλιές και βγήκα πήγα εκεί που ήταν,είχε έρθει και ο Στριφίτσιος.Κουβεντιάσαμε και αφού δεν βλέπαμε Γερμανούς,είπα θα πάω στη Τρούμπατου Βασιλοάνασταση να πιω νερό. Για κακή μου τύχη είχαν φύγει δυο Γερμανοί και είχαν πάει στην Τρούμπα. Εγώ είχα την προσοχή μου στο μασκάλη του Αχλαδιά που είχαν πογείρει οι δυο Γερμανοί με τα γαϊδούρια και δεν πήρα χαμπάρι τους άλλους. Αυτοί με είδαν,μου στήσανε ενέδρα και στα δυο μέτρα μου προτάσσουν τα ντουφέκια τους και με συνέλαβαν.

Είδαν απέναντι και τους άλλους Χαχλιουτογιώργης πρόλαβε και έφυγε. Τον πυροβολούσαν αλλά δεν τον πέτυχαν. Τους άλλους τους συνέλαβαν αλλά τη γυναίκα την άφησαν. Μαςοδήγησαν στο Μελισουργάκι που ήταν πολλοί Γερμανοί και μπαλιάζανε τα πράγματα του Στριφίτσιου.Με ανέκριναν. Μου ζήτησαν την μπιστόλα.Τους είπα :”νύξ μπιστόλα” και μου λέει 25 χρονών Ανώγεια νύξ μπιστόλα και μου αστράφτει ένα χαστούκι και ανοίγει η μύτημου. Φόρτωσαν τα πέντε γαϊδούρια με τα πράγματα και μπροστά βάλανε τον μπάρμπα μου (Πετροκόπο Κωνσταντίνο) με τις αγελάδες. Τον είχαν συλλάβει και αυτόν.

Στου Σκορδίλη το Μύλο στέλνουν ένα Γερμανό αξιωματικό να βρει χώρο να μαςεκτελέσουν. Αυτός ανέβηκε πιο πάνω μέσα από ένα ρυάκι και φώναξε να μας οδηγήσουνεκεί. Μας πήρε ένας με ταχυβόλο και μας οδήγησε στον αξιωματικό. Τότε κατάλαβα ότι μας πάνε για εκτέλεση. Ήταν ένα ρυάκι πολύ στενό,μόλις χωρούσε ένα άτομο καιανηφορικό. Εγώ προσπέρασα το παιδί με σκοπό να επιτεθώ στον αξιωματικό και να φύγω. Όταν βγαίνω επάνω μου κλείνει τον δρόμο και μου λέει να περιμένω. Βλέπω ότι είχε το πιστόλι στη θήκη και όταν η προσοχή του πήγε στο παιδί που πρόβαλε,εγώ κάνω σάλτο και πέφτω στη ρεματιά και φεύγω προς τα πάνω.Ο αξιωματικός αιφνιδιάζεται και μέχρι να βγάλει το πιστόλι εγώ έχω απομακρυνθεί καμιά 15αριά μέτρα. Με πυροβολεί δυο τρεις φορές δεν με πέτυχε. Συνεχίζω στο ρέμα που δεν με έβλεπε ,απομακρύνθηκα στα 300 μέτρα,τότε με είδαν και άρχισαν να φωνάζουν και να πυροβολούν. Ήθελα καμιά 30αριά μέτρα για να πογείρω. Έκανα ένα άλμα και έπεσα,τα χαλίκια από τις σφαίρες με χτύπησαν στην πλάτη,νόμιζα ότι ήταν σφαίρα. Έκανα δεύτερο άλμα και έφυγα. Ήξερα από την Αλβανία να χρησιμοποιώ το έδαφος.

Τους άλλους δυο δεν τους εκτέλεσαν,πήγαν πίσω και προχώρησαν προς το πλατάνι,όπου και τους εκτέλεσαν αφού εκεί βρέθηκαν τα πτώματα του Στριφίτσιου και του παιδιού στο διχάλι του ποταμού και του μπάρμπα μου λίγο πιο πάνω.

Η μάνα μου την επαύριο πήγε και έθαψε τον αδερφό της και το κοπέλι και η γυναίκα  του Στριφίτσιου με τις κόρες τον άνδρα της. Αργότερα έκαναν εκταφή  και όσα κόκαλααπόμειναν από τις θεομηνίες τα πήγαν στο νεκροταφείο του χωριού.

Μετά που έφυγαν οι Γερμανοί καταλήγει ο Ρουλομιχάλης,πήγα στον τόπο εκτέλεσης βρήκα τους κάλυκες οι οποίοι δεν ήταν από Γερμανικά πιστόλια…

Ο Βρέντζος ο Μανώλης (Στριφίτσιος) ήταν πατριώτης. Καλός οικογενειάρχης με ένα γιο και έξι θυγατέρες. Στην Αλβανία έχασε τον μοναχογιό του Γιώργη. Παρά την ηλικία του και τα σοβαρά προβλήματα υγεία εντάχθηκε από τους πρώτους στην αντίσταση,έγινε μέλος της Ανεξάρτητης οργάνωσης ”Ψηλορείτης” και τροφοδοτούσε τους αντάρτες ανεξάρτητα σε πια οργάνωση άνηκαν.

Κωνσταντίνος Πετροκόπος. Νέος μετανάστευσε στην Αίγυπτο και από εκεί πήγε στην Αμερική,όπου δημιούργησε σημαντική περιουσία,βοηθώντας τους συγγενείς του στηνΚρήτη. Στην οικονομική κρίση του 1929-30 έχασε όλη τη περιουσία του και έπαθε νευρικόκλονισμό. Άρρωστος επέστρεψε στον τόπο καταγωγής του βοηθώντας τη χήρα αδερφήτου. Τον σκότωσαν σχεδόν στο ίδιο μέρος που είχε γεννηθεί κάτω από ένα πλατάνι.

Χαχλιούτης Κωνσταντίνος παιδί 15 χρονών που δεν πρόλαβε να χαρεί την ζωή. Για πιο λόγο τον σκότωσαν;Ένα ειδεχθές έγκλημα για το οποίο κανείς δεν έδωσε λόγο.

Όλοι συνελήφθησαν πέραν του ενός χιλιομέτρου που όριζε η σχετική διαταγή για την καταστροφή των Ανωγείων. Δεν δικάστηκαν και  δολοφονήθηκαν ενώ είχε δύσει ο ήλιος. Ένα ομαδικό έγκλημα που καταπάτησε κάθε έννοια δικαίου και ανθρωπισμού.

Δεν ξέρω αν σήμερα εκεί όπου βρίσκονται έχουν ανάγκη μνημόνευσης. Εμείς όμως χρειαζόμαστε την αναμόχλευση της ιστορικής μνήμης.Να μην ξεχνάμε τις ολέθριες συνέπειες του πολέμου και του φασισμού,αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Η  ιστορία βέβαια δεν επαναλαμβάνεται όμως διδάσκει!

Και η Αντίσταση με τα οράματα της Ελευθερίας ,της Ειρήνης,της Ανεξαρτησίας,της Δικαιοσύνης και της Κοινωνικής προκοπής,μα πάνω από όλα η τόλμη και η λεβεντιά μας δείχνουν τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε για να ανταποκριθούμε στις δύσκολες μέρες που περνάμε και στις κρισιμότερες που έρχονται.