Γράφει ο Γιώργης Σκουλάς του Μιλτιαδαντρέα

Και εκεί που παίζαμε ξέγνοιαστοι ως έφηβοι το καλοκαίρι του 1974 και παρακολουθούσαμε στις τηλεοράσεις την αγαπημένη μας Ολλανδία των Κροιφ, Νέεσκενς,Ρέπ,κτλ ξαφνικά όλα αλλάζουν.

Το ραδιόφωνο το πρωί στις 15 Ιουλίου, δεν μεταδίδει το κανονικό του πρόγραμμα αλλά παίζει κλασική μουσική. Οι μεγαλύτεροι αρχίζουν να ανησυχούν ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει αλλά δεν γνωρίζουν τι ακριβώς.

Ο πατέρας μου βάζει το ραδιόφωνο και ακούει το Λονδίνο, από όπου μαθαίνει για το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, πριν ακόμα το αναφέρει το ελληνικό ραδιόφωνο. Ενημερώνει και τους υπολοίπους χωριανούς.Η ανησυχία τους έκδηλη.Την ανησυχία τους αυτή μεταδίδουν και σε εμάς. Σοβαρεύουμε ξαφνικά. Παρακολουθούμε και τις επόμενες ημέρες τα γεγονότα, επιστράτευση κτλ αλλά και τις συζητήσεις των μεγαλύτερων και ανησυχούμε όλο και περισσότερο. Κάτι κακό επρόκειτο να συμβεί. Κάτι που θα μας σημάδευε για όλη μας την ζωή.

Πως φτάσαμε όμως στο πραξικόπημα και την εισβολή;

Στις 2 Ιουλίου,1974,ο Μακάριος στέλνει μια ταπεινωτική θα έλεγα επιστολή στη χούντα και τους ζητάει να αποσύρουν τους Έλληνες αξιωματικούς από την ΕΛΔΥΚ,με την αιτιολογία ότι πρόκειται να μειώσει την θητεία στο μισό. Ανέφερε επίσης ως στρατό κατοχής τους .Ελληνες αξιωματικούς στην Κύπρο.

Ο Ιωαννίδης δεν σηκώνει το…γάντι….όπως λέμε, άλλα προσπαθεί να διαπραγματευτεί με τον Μακάριο ώστε να αποσύρει την επιστολή. Προς τον σκοπό αυτό στέλνει στις 10 Ιουλίου στην Κύπρο τον χουντικό εκδότη, φίλο του Μακάριου,  Οδυσσέα Κωνσταντόπουλο για να τον μεταπείσει. Ο Μακάριος όμως παραμένει αμετάπειστος. Έτσι η χούντα αποφασίζει να τον ανατρέψει.

Ακόμα και σήμερα παραμένει αναπάντητο το ερώτημα το γιατί ο Μακάριος επέλεξε να προκαλέσει την Χούντα και τον θανάσιμο εχθρό του τον Ιωαννίδη. Δεν γνώριζε ότι με αυτόν τον τρόπο τον προκαλούσε να τον ανατρέψει;;Και εάν ναι, γιατί το έκανε;;Σε τι αποσκοπούσε;

Το πραξικόπημα ήταν απλώς η αφορμή που έψαχναν οι Τούρκοι γιά να εισβάλουν. Τα αίτια είναι βαθύτερα. Για να δοθεί όμως η αφορμή, δηλαδή το πραξικόπημα, την ευθύνη θεωρώ οτι φέρουν ισόποσα δύο. Μακάριος και Ιωαννίδης.

Το πραξικόπημα εκδηλώνεται στις 15 Ιουλίου στις 8 και 15 το πρωι. Ο Μακάριος διαφεύγει και καταφεύγει στην Πάφο όπου και απευθύνει το γνωστό ραδιοφωνικό μήνυμα στον Κυπριακό λαό.

Στην Λευκωσία όμως το ραδιόφωνο ανακοινώνει ότι ο Μακάριος είναι νεκρός.Νέος Προέδρος ορκίζεται ο Ν. Σαμψών,παλαιό στέλεχος της ΕΟΚΑ.

Οι Άγγλοι παρακολουθούν ανήσυχοι τα γεγονότα. Άρχιζουν να υποψιάζονται ότι ο Σαμψών και η χούντα ετοιμάζονται να προκηρύξουν την ένωση, κάτι που ουδόλως επιθυμούν.

Την επομένη,16 Ιουλίου,θέτουν σε εφαρμογή το ήδη έτοιμο από χρόνια σχεδιο τους με την κωδική ονομασία….Ακρίδα…..για την διάσωση του Μακάριου. Από την βάση του Ακρωτηρίου απογειώνονται δύο ελικόπτερα του ΟΗΕ, με καλυμμένα τα χαρακτηριστικά φτάνουν στην Πάφο, απαγάγουν τον Μακαριο και επιστέφουν στην βάση. Εκεί περίμενε με αναμμένες τις μηχανές αεροπλάνο το οποίο απογειώνεται αμέσως και κατευθύνεται στην Μάλτα. Εκεί,υπό το πρόσχημα της μηχανικής βλάβης παραμένουν εως την επόμενη ημέρα.

Την επομένη,17 Ιουλίου ο Μακάριος φτάνει στο Λονδίνο όπου του αποδίδονται τιμές αρχηγού Κράτους. Το μεσημέρι περίπου συναντάται με τον Άγγλο πρωθυπουργό Γουίλσον.

Από τα αποδεσμευόμενα αγγλικά αρχεία σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Ουίλσον ρώτησε αρχικά τον Μακάριο τι ακριβώς συνέβη. Μόλις τέλειωσε την αφήγηση των γεγονότων ο Γουίλσον αντέτεινε στον Μακάριο ότι αυτό έχει τα στοιχειά ελληνικής εισβολής στην Κύπρο και εαν ήθελε να ενεργοποιηθεί το άρθρο 4 της συνθήκης εγγυήσεων ώστε να επέμβουν οι εγγυητήριες δυνάμεις και να τον αποκαταστήσουν αυτό θα έπρεπε να αναφέρει από εδώ και στο εξής.

Το άρθρο 4 των εγγυήσεων προέβλεπε ότι οι εγγυήτριες δυνάμεις, Αγγλία, Τουρκία και Ελλάδα, θα μπορούσαν να επέμβουν σε περίπτωση κρίσης, είτε όλες μαζί, είτε κατά μόνας. Όχι για να κατακτήσουν την Κύπρο η μέρος αυτής, αλλά να αποκαταστήσουν το καθεστώς των συμφώνιών Ζυρίχης Λονδίνου και να αποχωρήσουν.

Ο Μακάριος συμφωνεί με την προτροπή αυτή του Γουίλσον και βγαίνοντας έξω από το πρωθυπουργικό γραφείο αναφέρει για πρώτη φορά στους δημοσιογράφους την λέξη εισβολή.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας ο Μακάριος συναντά τον υπουργό εξ. Κάλαχαν όπου συμφωνούν τα ίδια.Σε ερώτηση του Κάλαχαν πως θα φαινόταν στον κυπριακό λαό κοινή δράση Άγγλων και Τούρκων για να τον αποκαταστήσουν στην Προεδρία, ο Μακαριος απαντά…να πείτε ότι είναι με την δική μου συναίνεση.

Στις 19 Ιουλίου μεταβαίνει ο Μακάριος στην Νέα Υόρκη με σκοπό να μιλήσει στην έκτακτη συνέλευση του ΟΗΕ με θέμα το κυπριακό.

Οι Άγγλοι επίσης είχαν καλέσει στις 17 Ιουλίου στο Λονδίνο τον Τούρκο Πρωθυπουργό Ετσεβίτ για συνομιλίες, ως μια εκ των εγγυητριών δυνάμεων. Στις συζητήσεις που ακολουθούν αποφασίζεται η εισβολή στην Κύπρο. Ο Ετσεβίτ προτείνει στον Γουίλσον να κάνουν απο κοινού την επέμβαση. Ο Γουίλσον του απαντάει οτι η Αγγλία εχει πολυ μεγάλα συμφέροντα στην περιοχή και δεν επιθυμεί να συμμετάσχει. Ο Ετσεβίτ προτείνει στον Γουίλσον να εισβάλουν οι Τούρκοι μέσω των αγγλικών βάσεων.Ο Γουίλσον του αναφέρει …..ότι είναι να κάνετε,κάντε το μόνοι σας.

Στην Ουάσιγκτον αντιλαμβάνονται τι ακριβώς ετοιμάζουν Άγγλοι και Τούρκοι. Έτσι το ίδιο βράδυ επικοινωνεί ο Κίσινγκερ με τον Καλαχαν ο οποίος του επιβεβαιώνει την απόφαση για εισβολή. Ο Κίσινγκερ διαφωνεί με την απόφαση αυτή, λέγοντας στον Κάλαχαν ότι δεν σκέφτηκαν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Προτείνει δε τον Κληρίδη ως νέο Πρόεδρο ώστε να ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Ο Κάλαχαν όμως επιμένει, ζητώντας απλώς από τον Κίσινγκερ να ασκήσει την επιρροή του στην Ελλάδα ώστε να μην γίνει ελληνοτουρκικός πόλεμος, ώστε να μην διαλυθεί η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Προς τον σκοπό αυτό ο Κίσινγκερ αποστέλλει τον υφ. εξ. Σίσκο στην περιοχή με σκοπό να αποτρέψει ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Ο Σίσκο συναντά τον Ιωαννίδη στις 18 Ιουλίου. Του αναφέρει ότι οι Τούρκοι πρόκειται να κάνουν εισβολή. Του προτείνει να αφήσουν τους Τούρκους να κάνουν απόβαση στην Κυρήνεια, ώστε να αποκτήσουν οι Τουρκοκύπριοι του θυλάκα Λευκωσίας Αγύρτας πρόσβαση σε λιμάνι και στην συνέχεια να γίνουν διαπραγματεύσεις. Ο Ιωαννίδης αρνείται την πρόταση. Την ίδια ημέρα επίσης κάποιοι χαμηλόβαθμοι πράκτορες της ΣΙΑ, κάποιος Αβρακότος αν θυμάμαι καλά, ελληνοαμερικανός, μεταφέρουν υποτιθέμενο μήνυμα του Ετσεβίτ προς τον Ιωαννίδη, ότι οι Τούρκοι πρόκειται να αποβιβαστούν στην Κυρήνεια και οτι εάν οι Έλληνες δεν ανοίξουν πυρ δεν πρόκειται να ανοίξουν ούτε αυτοι. Ίσως και οι….διαβεβαιώσεις…αυτές να εξηγούν και την στάση του Ιωαννίδη τις πρώτες ώρες της εισβολής όταν έλεγε ότι οι Τούρκοι κάνουν άσκηση. Πιθανότατα πείσθηκε απο τις διαβεβαιώσεις της ΣΙΑ και των Ελληνοαμερικανών οτι οι Τούρκοι θα έβγαιναν στην Κυρήνεια, στην συνέχεια θα επέμβαιναν οι Αμερικανοί, θα ακολουθούσαν διαπραγματεύσεις, η Τουρκια θα έπαιρνε ένα ποσοστό και το υπόλοιπο θα δινόταν στην Ελλάδα, ώστε να επιτύχει την πολυπόθητη για αυτόν και το καθεστώς του ένωση

Στις 19 Ιουλίου ο Μακάριος μεταβαίνει στην Νέα Υόρκη για την ομιλία στον ΟΗΕ.Η τουρκική αντιπροσωπία ειδοποιημένη απο την κυβέρνηση της σπεύδει να τον συναντήσει για να….τσεκάρει…..τις προθέσεις του. Τούρκος διπλωμάτης που συμμετείχε στην συνάντηση έγραψε στα απομνημονεύματα του στις αρχές της δεκαετίας του 1990.Ο Μακάριος έμοιαζε με ναυαγό στη μέση του πελάγου που έψαχνε απεγνωσμένα να βρει σωσίβιο να πιαστεί. Εμείς του προσφέραμε αυτό ακριβώς που επιζητούσε….

Την ίδια ημέρα,19 Ιουλίου, κάνει την γνωστή ομιλία στον ΟΗΕ όπου κατηγορεί την Ελλάδα για εισβολή από την οποία υποφέρουν εξίσου τόσο οι ελληνοκύπριοι όσο και οι Τουρκοκύπριοι. Οι Τούρκοι είχανε πλέον και το νομικό έρεισμα ώστε να κάνουν την εισβολή και να αποκαταστήσουν τον Μακάριο όπως πίστευε ο ίδιος Τούρκοι όμως και Άγγλοι είχαν άλλα σχέδια. Είχαν δικά τους συμφέροντα να εξυπηρετήσουν. Δεν επρόκειτο να ασχοληθούν με τις ψευδαισθήσεις του Μακάριου.

Θα μου πει κάποιος ότι οι Τούρκοι θα εισέβαλαν ούτως η άλλως.

Πράγματι και ενώ αυτό πιστεύω.

Άλλο πράγμα όμως να εισβάλεις απρόσκλητος και άλλο να σε καλεί ο Έλληνας νόμιμος Προέδρος της Κύπρου. Καμία σχέση το ένα με το άλλο. Είναι κάτι που μας πονάει όσοι το ζήσαμε εκείνη την περίοδο και εξακολουθεί να μας πονάει.

Αναγνωρίζω την δυσμενή θέση του Μακάριου μετά την ανατροπή του, τον θυμό και την πίκρα που δικαιολογημένα τον διακατείχε κατά της χούντας. Απόπειρες δολοφονίας του, προσπάθεια καθαίρεσης του από Αρχιεπίσκοπος, ΕΟΚΑ Β’ πραξικόπημα και ανατροπή του.

Μέχρι που όμως μπορεί να οδηγήσει τον ηγέτη ενός λαού η πικρία και ο θυμός που τον διακατέχει;;

Οι ιστορικοί του μέλλοντος πιθανόν να μπορέσουν να δώσουν απάντηση.