Επειδή συχνά με ρωτούν για το τι σημαίνει ο όρος «Γ′ Ελληνική Δημοκρατία», σκέφτηκα πως είναι χρήσιμο για όλους, να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στο ιστορικό μας παρελθόν και να εξετάσουμε την ύπαρξη του πολιτεύματος της Δημοκρατίας στη χώρα μας από την περίοδο των επαναστατικών χρόνων έως και σήμερα.

«Πρώτη Ελληνική Δημοκρατία» θεωρούμε το διάστημα (1821 -1832), που αναφέρεται στο προσωρινό ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης  ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και συνδέει αυτή την περίοδο της ελληνικής ιστορίας με το μεταγενέστερο της Δεύτερης (1924-1935) και της «Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας» (1974-σήμερα).

Όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1821, διάφορες περιοχές εξέλεξαν τα δικά τους περιφερειακά συμβούλια, τα οποία υποκαταστάθηκαν από την κεντρική διοίκηση στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, στις αρχές του 1822, όπου δημιουργήθηκε το πρώτοΕλληνικό Σύνταγμα και γεννήθηκε το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Το 1827, στην τρίτη Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ιδρύθηκε το Ελληνικό Δημόσιο (Ελληνική Πολιτεία), ενώ επιλέχθηκε ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας ως Κυβερνήτης της Ελλάδας. Μετά την άφιξη του στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1828, ο Καποδίστριας προσπάθησε να δημιουργήσει ένα λειτουργικό κράτος, αλλά σύντομα ενεπλάκη σε σύγκρουση με ισχυρούς τοπικούς άρχοντες και οπλαρχηγούς. Δολοφονήθηκε από τους πολιτικούς αντιπάλους του το 1831, βυθίζοντας τη χώρα σε εμφύλιο πόλεμο. Εν μέσω πολιτικής αταξίας ο Όθωνας έφτασε στο Ναύπλιο το 1833 υποστηριζόμενος από τις “προστάτιδες” δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία. Είχε ανακηρυχθεί “ελέω Θεού βασιλεύς της Ελλάδος”, και το Ελληνικό κράτος μοναρχικό και ανεξάρτητο “Βασίλειον της Ελλάδος”.

Η δεύτερη Δημοκρατία ανακηρύχθηκε στις 25 Μαρτίου 1924, μετά την ήττα της Ελλάδας από την Τουρκία στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας. Κατά τη διάρκεια της σύντομης ύπαρξής της, η δεύτερη Δημοκρατία αποδείχτηκε ασταθής. Η ελληνική κοινωνία συνέχισε να διαιρείται από τον Εθνικό Διχασμό, μεταξύ των υπέρ-δημοκρατικών Βενιζελικών και των μοναρχικών που αντιπροσωπεύθηκαν από το Λαϊκό κόμμα, το οποίο αρνήθηκε να αναγνωρίσει ακόμη και τη νομιμότητα της Δημοκρατίας. Η συμμετοχή των στρατιωτικών στην πολιτική οδήγησε στην αποσταθεροποίηση της πολιτικής ζωής. Η οικονομία είχε καταρρεύσει μετά από μια δεκαετία εχθροπραξίας και ήταν ανίκανη να υποστηρίξει τους 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία. Παρά τις προσπάθειες της μεταρρυθμιστικής κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1928-1932, η Μεγάλη Ύφεση των Η.Π.Α επηρέασε καταστροφικά την Ελληνική οικονομία.

Μετά την ήττα της Ελλάδας από την Τουρκία (“Μικρασιατική Καταστροφή”) το 1922, ο νικημένος στρατός επαναστάτησε ενάντια στη βασιλική κυβέρνηση. Ο βασιλιάςΚωνσταντίνος αναγκάστηκε να παραιτηθεί και πέθανε εξόριστος το 1923. Τότε, το Κοινοβούλιο ζήτησε από τον μεγαλύτερο γιο και διάδοχό του, βασιλιά Γεώργιο Β′, να αποχωρήσει από την Ελλάδα. Το έθνος θα μπορούσε να αποφασίσει ποια μορφή κυβέρνησης πρέπει να υιοθετήσει, επιλέγοντας τελικά μια Δημοκρατία. Αυτά τα γεγονότα χαρακτήρισαν το αποκορύφωμα μιας διαδικασίας που είχε αρχίσει το 1915 μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πολιτικού αντιπάλου του, του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Ο πρώτος Πρόεδρος της ελληνικής Δημοκρατίας ήταν ο Παύλος Κουντουριώτης, ναύαρχος και υποστηρικτής του Βενιζέλου, ο οποίος παραιτήθηκε μετά το 1925. Τον διαδέχθηκε ο αρχηγός του στρατιωτικού κινήματος Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος καθαιρέθηκε από στρατιωτικό κίνημα. Ο Κουντουριώτης

επανεξελέγη στο αξίωμα το 1929, αλλά αναγκάστηκε να παραιτηθεί για λόγους υγείας λίγο αργότερα. Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης τον διαδέχτηκε και υπηρέτησε μέχρι την αποκατάσταση της μοναρχίας το 1935.

Παρά την περίοδο σταθερότητας και την αίσθηση της ευημερίας που γνώρισε η χώρα κάτω από την τελευταία κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928-1932), τα αποτελέσματα της Μεγάλης Ύφεσης των Η.Π.Α επηρέασαν σοβαρά τη χώρα μας και η πολιτική αστάθεια επέστρεψε. Με την προοπτική της επιστροφής της μοναρχίας, οι ανώτεροι αξιωματικοί των Βενιζελικών προώθησαν ένα κίνημα το Μάρτιο του 1935, το οποίο κατεστάλη από το στρατηγό Γεώργιο Κονδύλη. Στις 10 Οκτωβρίου 1935, οι ανώτατοι αξιωματικοί των Ένοπλων Δυνάμεων έριξαν την κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη και ο Κονδύλης αυτοανακηρύχθηκε αντιβασιλέας. Κατάργησε τη Δημοκρατία και διοργάνωσε δημοψήφισμα(κάτω από συνθήκες νοθείας), το οποίο στις 11 Νοεμβρίου οδήγησε στην επιστροφή της μοναρχίας, στο πρόσωπο του βασιλιά Γεωργίου Β′. Τον Αύγουστο του 1936 ο κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς κήρυξε δικτατορία, καθεστώς που διατηρήθηκε μέχρι την κατάληψη του ελληνικού εδάφους από τις γερμανικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 1941.

Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία ονομάζεται η περίοδος διακυβέρνησης του Ελληνικού κράτους από τη μεταπολίτευση (1974)μέχρι σήμερα και διαχωρίζεται ιστορικά από τη περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974).Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα τον Ιούλιο του 1974 η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή

έθεσε ως πρώτο στόχο την εδραίωση της δημοκρατίας και την εξάλειψη των τραυματικών εμπειριών του εμφυλίου. Οι πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές έγιναν στις 17 Νοεμβρίου 1974, ενώ στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους διεξήχθη δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος. Το εκλογικό σώμα, με ποσοστό 69,18% εξέφρασε την εναντίον της βασιλευόμενης δημοκρατίας βούλησή του, γεγονός που έκλεισε οριστικά το πολιτειακό ζήτημα στην Ελλάδα. Το Σύνταγμα του 1975 περιέχει έναν ευρύ κατάλογο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις των καιρών. Εισάγει το πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπου όμως ο αρχηγός του κράτους διατηρεί την αρμοδιότητα να παρεμβαίνει στην πολιτική ζωή. Το κράτος δικαίου προστατεύεται αποτελεσματικά, ενώ προβλέπεται και η συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς και – εμμέσως – στην τότε ΕΟΚ..

Με την αναθεώρηση του 1986, οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας περιορίστηκαν σε σημαντικό βαθμό. Την άνοιξη του

2001 ψηφίστηκε μία νέα, πολύ πιο εκτεταμένη αυτή τη φορά, αναθεώρηση του Συντάγματος και μάλιστα σε ένα κατά κανόνα

συναινετικό κλίμα. Από τον Μάιο του 2008, με την τρίτη αναθεώρηση του Συντάγματος, η Ελλάδα έχει ένα Σύνταγμα που διαθέτει και

πολιτική και ιστορική νομιμοποίηση, είναι σύγχρονο, προσαρμοσμένο στις διεθνείς εξελίξεις και παρά τις όποιες επιφυλάξεις, που θα

μπορούσαν να διατυπωθούν σε επί μέρους ζητήματα, στηρίζει ικανοποιητικά το θεσμικό πλαίσιο της σύγχρονης Ελλάδας.

Ιωάννα Μπισκιτζή

λέκτορας κλασικής φιλολογίας

Πηγές: 1)Μαυρογένης, Γιώργος (2008). Πολιτική Επικοινωνία & ΜΜΕ (Κεφάλαιο 17: Πολιτική Επικοινωνία στην Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία). Εκδόσεις Σταμούλη.

2)Συνταγματική Ιστορία, Από την επανάσταση έως την καθιέρωση της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας (1821-1864). Η Βουλή των Ελλήνων.