H Ομάδα Ανωγείων Ψηλορείτης αποδίδει τιμάς εις πεσόντας Κορφές Μαλεβυζίου, τον Αύγουστο 1944. Ο Μενέλης Ξυλούρης πρώτος από δεξιά.

Ο Μενέλαος Ξυλούρης, για τους Ανωγειανούς ο Μενέλης, γιος του Γιώργη Ξυλούρη και της Αγάπης, στις αρχές του Σεπτέμβρη και σε ηλικία  97 ετών, πέρασε στην αιωνιότητα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Ψηλορείτη, ανδρώθηκε στις πλαγιές του ιστορικού βουνού και στο οροπέδιο της Νίδας. Ένας από τους τελευταίους αντάρτες της Ανωγειανής Ομάδας, της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων Α.Ο.Α.

Λέει ο ποιητής της Αντίστασης :

…πικρός και κακοπάντιδος τσ’αντίστασης ο δρόμος

μα είναι ακόμη πιο πικρός της λευτεριάς ο πόνος,

όταν χτυπά την πόρτα σου νύχτα, μαχαιρωμένη

και ένα χέρι καρτερεί μια απόκριση προσμένει,

το «φύγε» είναι προδοσά, το «έμπα» είναι μαχαίρι,

είναι η φοβερή στιγμή που η μοίρα θα σου φέρει…

Δεν ήταν πολλοί αυτοί που άνοιξαν την πόρτα της λευτεριάς και την προσκάλεσαν να «μπει»,  τα χρόνια 1941-1945. Την 1^η Ιουνίου 1941, όταν η Κρήτη πέρασε στις δυνάμεις του φασισμού και ναζισμού, παραβλέποντας τις απειλές των κατακτητών, κάποιοι όρθωσαν το ανάστημά τους, φωνάζοντας στη λευτεριά ότι είναι μαζί της. Ένας απ’αυτούς ήταν και Μενέλαος Ξυλούρης ή Μενέλης. Η ιστορία της κρητικής αντίστασης γράφτηκε με το αίμα και τον αγώνα αγνών και άδολων πατριωτών. Ανθρώπων που δεν ήθελαν, ούτε διεκδίκησαν ανταλλάγματα μετά την απελευθέρωση. Και που οι περισσότεροι έμεινα στην αφάνεια.

Ποια ήταν όμως η Α.Ο.Α. ; Αμέσως  μετά  την  κατάληψη  της  Κρήτης  από  τους  Γερμανοϊταλούς,  την  1^η  Ιουνίου  1941,  άρχισαν  οι  συζητήσεις  στα  Ανώγεια  για  την  ίδρυση  μυστικής  πατριωτικής  οργάνωσης.  Στις  15  Αυγούστου  1941,  στο  σπίτι  του  Ιωάννη  Δραμουντάνη  ή  Στεφανογιάννη,  οι  συζητήσεις  αυτές  λαμβάνουν  υπόσταση,  η  οργάνωση  δημιουργείται  και  ονομάζεται    Επιτροπή  Εθνικής  Απελευθερωτικής  Δράσεως  (Ε. Ε. Α. Δ.).  Πρόεδρος  ορίζεται  ο  Ιωάννης  Δραμουντάνης,  συνάπτεται  πρακτικό  το  οποίο  υπογράφουν  ο  Πρόεδρος  και  οι  Μιχάλης  Ξυλούρης  ή  Χριστομιχάλης,  παπα-Γιάννης  Σκουλάς,  Γεώργιος  Δραμουντάνης  ή Στεφανογιώργης  και  Νικόλαος  Σταυρακάκης  ή  Αεροπόρος.  Όλοι  οι  παραπάνω  ανήκαν  στο  Βενιζελικό  κόμμα.  Στο  πρακτικό  αναφέρονται  και  τα  ονόματα  των  γιατρών  Νικολάου  Μανούσου  και  Κωνσταντίνου  Κουνάλη  που  ανήκαν  στο  Λαϊκό  κόμμα,  καθώς  επίσης  και  τα  ονόματα  του  Ανθ/ρχου  Δημητρίου  Κίππη  και  του  γιατρού  από  τον  Άγιο  Ιωάννη  Μυλοποτάμου  Ελευθερίου  Δρανδράκη. Ο σκοπός  και  οι  στόχοι  της  Επιτροπής  Εθνικής  Απελευθερωτικής  Δράσεως  ορίζονταν  με  σαφήνεια  από  το  παραπάνω  Πρακτικό.

Τον  Ιανουάριο  του  1942  με  δύο  ακόμη  πρακτικά  (στις  11  και  16  του  μήνα),  συμπληρώθηκε  η  Επιτροπή  Εθνικής  Απελευθερωτικής  Δράσεως  με  νέα  μέλη  και  απλώθηκε  σ’ολόκληρο  το  Μυλοπόταμο  και  στο  Δυτικό  Μαλεβύζι.

Τη  νύχτα  της  24ης  Ιανουαρίου  1942,  γερμανική  δύναμη  1500  ανδρών  κυκλώνουν  το  χωριό  Ανώγεια  Συγκεντρώνουν  τους  κατοίκους  στην  πλατεία  Αρμί  και  ζητούν  επίμονα  την  παράδοση  όπλων  από τους  Ανωγειανούς  καθώς  και  την  παράδοση  των  Άγγλων  πρακτόρων  οι  οποίοι  είχαν,  σύμφωνα  με  το  Γερμανό  αξιωματικό  επικεφαλής,  την  έδρα  τους  στα  Ανώγεια.  Κατόπιν  αναζήτησαν  με  κατάλογο  10  από  τα  σημαίνοντα  στελέχη  της  Επιτροπής  Εθνικής  Απελευθερωτικής  Δράσεως. Αμέσως  μετά  την  αποχώρηση  των  Γερμανών  από  τα  Ανώγεια,  η  Διοικούσα  επιτροπή  αποφασίζει  να  μετατρέψει  την  παθητική  αντίσταση  σε  ενεργό  αντίσταση,  τη  μετάλλαξη  της  Οργάνωσης  σε  ένοπλη  ανταρτική  Ομάδα  με  την  ονομασία  Ανεξάρτητη  Ομάδα  Ανωγείων.  (Α.Ο.Α.)  Αρχηγός  της  Ομάδας  ορίστηκε  από  τους  συναγωνιστές  του  ο  Ιωάννης  Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης  και  λημέρι  της  η  περιοχή  Κορακόπετρα  του  Ψηλορείτη  όπου  βρισκόταν  το  μητάτο  του  Στεφανογιάννη.

Στις  25  Νοεμβρίου 1942  στο  σπίτι  του  Αρχηγού  Στεφανογιάννη  έγινε  σύσκεψη  των  μελών  της  Οργανώσεως  στην  οποία  πήραν  μέρος  πλέον  των  100  ατόμων.  Στη  σύσκεψη  αυτή  αποφασίστηκε  η  ένταξη  της  Οργάνωσης  στο  Ε.Α.Μ.  Η  Επιτροπή  Εθνικής  Απελευθερωτικής  Δράσεως  μετονομάζεται  σε  Επαρχιακή  Επιτροπή  Άνω  Μυλοποτάμου.  (Ε.Ε.Α.Μ.)

Στις  6  Ιουνίου  1943  σε  συνεδρίαση  της  Επαρχιακής  Επιτροπής  Άνω  Μυλοποτάμου  με  παρόντα  τα  έξι  από  τα  επτά  μέλη  αποδέχεται  την  αποχώρηση  από  την  Επιτροπή  του  Κομουνιστικού  μέλους  και  αποφασίζει  τη  μετονομασία  της  Επαρχιακής  Επιτροπής  σε  Περιφερειακή  Διοίκηση  Άνω  Μυλοποτάμου  (Π.Δ.Α.Μ.)  Εθνικής  Οργανώσεως  Ρεθύμνης  (Ε.Ο.Ρ.)  και  την  ένταξή  της  στην  Εθνική Οργάνωση  Κρήτης  (Ε.Ο.Κ.)  μέχρι  το  τέλος  της  τετράχρονης  γερμανοϊταλικής  Κατοχής,  τον  Μάιο  του  1945.

Η  συμβολή  της  Ανεξάρτητης  Ομάδας  Ανωγείων  στην  Αντίσταση  και  απελευθέρωση της  Κρήτης  από  τα  ναζιστικά  στρατεύματα  κατοχής  ήταν  ανεκτίμητη υπό  την  άξια  Αρχηγία  του  Ιωάννη  Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη. Αλλά  και μετά το θάνατό του,  η ομάδα υπό τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη κατόρθωσε:

α)  Να  διατηρήσει  άσβεστη  τη  σπίθα  και  τη  δίψα  της  λευτεριάς  σε  μια  μεγάλη  εδαφική  περιφέρεια  της  κεντρικής  Κρήτης  (Άνω και  Κάτω  Μυλοπόταμο – Δυτικό  Μαλεβύζι)

β)  Να  διατηρήσει  αδούλωτο  τον  Ψηλορείτη,  το  μοναδικό  ίσως  ελεύθερο  τμήμα  του  νησιού,  βρίσκοντας  εκεί  καταφύγιο  οι  καταδιωκόμενοι  από  τους  Γερμανούς  Κρήτες  αλλά  και  οι  Άγγλοι  στρατιώτες  οι  οποίοι  δεν  κατάφεραν  να  ακολουθήσουν  τους  συντρόφους  τους  μετά  τη  μάχη  της  Κρήτης.

γ)  Το  δυσκολότερο  έτος  της  Κατοχής,  το  1942,  όταν  οι  αντάρτες  που  λημέριαζαν  στα  βουνά  μετρούνταν  στα  δάχτυλα  των  χεριών,  έδωσε  καταφύγιο  στις  συμμαχικές  αποστολές   οι  οποίες  με  τους  σταθμούς  ασυρμάτου  που  έφεραν  στον  τόπο  μας  διατήρησαν  επαφή  με  το  Στρατηγείο  της  Μέσης  Ανατολής  (τον  ελεύθερο  τότε  κόσμο).  Τα  Ανωγειανά  μητάτα,  Κορακόπετρα,  Μίθια,  Πετροδολάκια  ήταν  τα  ασφαλή  καταφύγια  των  σταθμών  ασυρμάτου  και  των  Άγγλων  Αξιωματικών  Συνδέσμων  Τομ  Ταμπάμπιν,  Ραλφ  Στόκμπριτζ,  Πάτρικ  Λη  Φέρμορ  κ.ά.

δ)  Οργάνωσε  δίκτυο κατασκοπίας  στους  νομούς  Ρεθύμνου  και  Ηρακλείου  από ικανά  στελέχη,  οι  πληροφορίες  των  οποίων  ήταν  πολύτιμες,  μεταδίδονταν  στο  Στρατηγείο  Μέσης  Ανατολής  και  αξιοποιούνταν  αναλόγως.

ε)  Η  Ανεξάρτητη  Ομάδα  Ανωγείων  ήταν  μία  από  τις  ένοπλες  Αντιστασιακές  ομάδες  που  έδρασαν  καθ’όλη  τη  διάρκεια  της  Γερμανοϊταλικής Κατοχής  στην  Κρήτη.  (Στα  Ανωγειανά  λημέρια  οργανώθηκαν  οι  πρώτες  συσκέψεις  των  Αρχηγών  της  ένοπλης  Κρητικής  Αντίστασης  (Κορακόπετρα-Μίθια, Απρίλιο-Μάιο  1942).

στ)  Διατήρησε,  (με  τη  μοναδική  συμβολή  του  ιδρυτικού  της  μέλους  Νίκου  Σταυρακάκη-Αεροπόρου),  όλα  τα  έγγραφα  που  στέλνονταν  σ’αυτήν  τα  χρόνια  1941-1945,  παραδίδοντας  στις  νεότερες  γενιές  ένα  μοναδικό  Αρχείο,  το  πιο  πλήρες  Ελληνικό  Κατοχικό  Αρχείο  που  γνωρίζουμε  ως  σήμερα  και  το  οποίο  φυλάσσεται  στο  Δήμο  Ανωγείων. Χιλιάδες  έγγραφα  μας  αποκαλύπτουν  την  διαδρομή  της  Κρητικής  Αντίστασης,  μιας  πρωτοπόρου  Αντίστασης,  όχι  μόνο  στον  Ελληνικό  αλλά  σε  ολόκληρο  τον  Ευρωπαϊκό  χώρο,  μιας  Αντίστασης  που ξεκίνησε  αμέσως  με  την  κατάληψη  της  Κρήτης  από  τους  Γερμανοϊταλούς  και  που  κυρίαρχη  θέση  καταλαμβάνει  σ’αυτήν  η  Ανεξάρτητη  Ομάδα  Ανωγείων.

Σ’αυτήν την ομάδα ήταν μέλος ο Μενέλης. Ένας από τους ανωγειανούς που δεν υποτάχτηκαν στον βάρβαρο κατακτητή. Που έζησε την καταστροφή των Ανωγείων και τις εκτελέσεις των συγχωριανών του. Που έβαλε κι αυτός ένα λιθαράκι στην αναγέννηση του χωριού από τις στάχτες του, μετά την απελευθέρωση. Και που όλα τα χρόνια της σκλαβιάς, η ζωή του Μενέλη και των Ανωγειανών ανταρτών ακολουθούσε τους στίχους του ποιητή :

Μέρες  που  δεν  είναι  μέρες,

ζωή  που  δεν  είναι  ζωή.

Θάνατος  που  στρώνει  το  τραπέζι  του

με  το  θάνατο  και  τη  βροχή.

Δεν  έχεις  τόπο  να  κοιμηθείς.

Δεν  έχεις  τόπο  να  κουρνιάσεις.

Δεν  έχεις  τόπο  να  σταθείς.

Δεν  έχεις  τόπο  να  ησυχάσεις.

Πιστός στο δρόμο του χρέους που διδάχτηκε από τους γονείς του. Και την ιστορική οικογένεια των Ξυλούρηδων. Σήμερα, που οι αξίες σβήνουν και χάνονται. Σήμερα, τα χρόνια της ευδαιμονίας και της καλοπέρασης. Η απώλεια των ανθρώπων με ήθος και αγάπη προς την πατρίδα, είναι αναντικατάστατη.

Μενέλη, η οικογένεια που δημιούργησες με την Στυλιανή, τα παιδιά σου ο Γιώργης, ο Μανόλης, ο Μιχάλης, η Αγάπη, η Ειρήνη, η οικογένεια των Ξυλούρηδων, οι συγχωριανοί σου, σε τιμούν και σε αποχαιρετούν.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σε σκέπασε.

Γ.Κ.