Στις 11 π.μ την Τρίτη 13 Αυγούστου θα τελεστεί επίσημη Δοξολογία στον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννου στο Αρμί, στην έναρξη των εκδηλώσεων μνήμης του Δήμου, για τα 75 χρόνια από την ολοκληρωτική καταστροφή των Ανωγείων από τους Ναζί. Στις 11.30 π.μ θα γίνει επιμνημόσυνη δέηση μπροστά στο Ηρώο του Ανωγειανού αγωνιστή στην πλατεία. Το ιστορικό της ημέρας θα αναπτύξει με ομιλία του ο δικηγόρος Οδυσσέας Καλομοίρης με τίτλο “Ανώγεια, 75 χρόνια μετά η μνήμη παραμένει ζωντανή”.

Στην συνέχεια θα ακουστεί το “Μοιρολόι για το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων” σε στίχους Ειρήνης Αναγνωστάκη “Αρνογιάννενας” και μουσική παραδοσιακή από την “Παραδοσιακή Χορωδία Ανωγείων”με την επιμέλεια, τη διδασκαλία και τη διεύθυνση του Θάνου Α. Γιακουμάκη. Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί μουσικά από καταξιωμένους Ανωγειανούς καλλιτέχνες. Η εκδήλωση θα ολοκληρωθεί με την κατάθεση στεφάνων στο Ηρώο, την τήρηση ενός λεπτού σιγής και την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου.

Την ίδια μέρα στις 9 μ.μ οι εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων θα κορυφωθούν με τη μεγάλη συναυλία στο θέατρο “Νίκος Ξυλούρης” με την Ρίτα Αντωνοπούλου και τον Μανόλη Ανδρουλιδάκη. Η είσοδος θα είναι ελεύθερη.

Όπως αναφέρει ο Δήμος Ανωγείων:”Στο μαρτυρικό μας χωριό πριν 75 χρόνια συντελέστηκε μια μεγάλη τραγωδία, η οποία σημάδεψε τις ζωές όλων εκείνων που αγωνίστηκαν και αντιστάθηκαν στα Γερμανικά στρατεύματα της κατοχής. Μια τραγωδία που σφράγισε τις ζωές των κατοίκων, οι οποίοι πάλεψαν να επιβιώσουν μέσα από τα χαλάσματα..”

Του Γιώργου Καλογεράκη

Δημοσιευμένο και στην εφημερίδα του Ηρακλείου “ΠΑΤΡΙΣ”

Στις 8 Αυγούστου 1944, άνδρες του συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής με επικεφαλής τον Στάνλεϋ Μος και αντάρτες της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων υπό τις διαταγές του Νικολάου Σταυρακάκη ή Αεροπόρου, διενήργησαν το σαμποτάζ της Δαμάστας.

Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, ο αντάρτης της Α.Ο.Α. Μανόλης Σπιθούρης – Νταμπακομανόλης τραυματίστηκε στην κοιλιακή χώρα με εμπρηστικό βλήμα πυροβόλου όπλου.

Αφού επιδέθηκε πρόχειρα το σοβαρό του τραύμα, αφέθηκε στη σκιά ενός πρίνου για  να πεθάνει. Κανείς δεν πίστευε ότι θα επιζήσει. Και ο Λοχαγός Μος πίστεψε ότι ο  θάνατος για τον Νταμπακομανόλη ήταν ζήτημα ωρών.

Όταν επέστρεψαν μετά την επιχείρηση οι  αντάρτες, με μοναδικό σκοπό να πάρουν  το σώμα του και να το μεταφέρουν στα Ανώγεια,  δεν πίστευαν στα μάτια τους.

Ο  Νταμπακομανόλης ήταν ακόμη ζωντανός. Τον μετέφεραν στη σπηλιά «Αχυρόσπηλιος» (κοντά στο χωριό Αηδονοχώρι), όπου πέρασε τη νύχτα.

Την επόμενη ημέρα, 9 Αυγούστου 1944, μεταφέρθηκε στα Ανώγεια στο σπίτι του  πατέρα του, Βασίλη Σπιθούρη. Εκεί έμεινε τρεις ημέρες, όταν ήρθε το μαντάτο πως οι Γερμανοί βαδίζουν προς το χωριό. Ο Γεώργιος Δραμουντάνης ή Στεφανογιώργης, στις 12 Αυγούστου 1944, λίγο πριν βραδιάσει, δίνει εντολή να μεταφερθεί ο  τραυματίας στο λημέρι των ανταρτών στον Ψηλορείτη.

Η Ειρήνη Χαιρέτη περιγράφει την αναχώρηση των ανταρτών από τα Ανώγεια, το δειλινό της 12ης Αυγούστου προς τον Ψηλορείτη και τη μεταφορά του τραυματία  Νταμπακομανόλη:

«…μετά  το  σαμποτάζ  στη  Δαμάστα  είχανε  τον  τραυματία  Νταμπακoμανόλη  στα  Σπιθουριανά  στο  σπίτι  του.  Εμείς  είμαστε  στο  χωριό.  Εκάνανε  το  σύνθημα  ότι  έρχουνται  οι  Γερμανοί.  Είχανε  ένα  σύνθημα  αυτοί  που  βλέπανε  τότε  και  όντε  σφυρίζανε  σου  λέει  έρχονται  Γερμανοί.  Σφυρίζανε  για  να  το  γροικούνε  οι  άλλοι.  Μια  στιγμή  βλέπομε  ένα  τσούρμο  κι  ερχόντανε  από  τα  Σπιθουριανά  κι  έχουνε στο  φορείο  το  Νταμπακομανόλη.  Ο  Δραμουντάνης  ο  Γιώργης  λέει:

-Ιφιάνασα,  Ειρήνη  ακολουθήσετέ  μας.

Η  Ιφιάνασα  είναι  η  πιο  μεγάλη  μου  αδερφή.  Όπως  είμαστε  ακολουθήσαμε.  Η  Ιφιάνασα  εγύρισε  και  πήρε  μια  πετσέτα,  αυτές  τσι  Ανωγειανές  τσ’υφαντές,  άσπρη  και  τη  βαστούσε.  Κι  όταν  περάσαμε  τη  Ζώμινθο  απάνω  ψηλά  λένε:

-Δε  βαστά  κανείς  τίποτα  πετσέτα,  μαντήλι,  να  το βάλομε  στο  πρόσωπο  γιατί  κρυώνει  ο  τραυματίας;

Και  δίνει  η  Ιφιάνασα  την  πετσέτα  που  κρατούσε  και  την  βάνουνε  στον  τραυματία.  Εφτάξαμε  στη  Μίθια  και  στο  λημέρι  εκεί  που  ήτανε  τ’ ανταρτικό. Μαζί  με  τον  τραυματία  Νταμπακομανόλη…»1

Οι Γερμανοί εισήλθαν στα Ανώγεια το πρωί της 13ης Αυγούστου 1944. Αμέσως ξεκίνησαν την λεηλασία, πυρπόληση και καταστροφή του χωριού.

Στη θέση Μίθια βρίσκονται οι αντάρτες της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων  και  πολλά  γυναικόπαιδα. Η είδηση της καταστροφής του χωριού δεν αργεί να φτάσει.  Στο λημέρι επικρατεί σκεπτικισμός μεταξύ των ανταρτών. Οι Γερμανοί έχουν  εκδιώξει από το χωριό τα γυναικόπαιδα και 80 ηλικιωμένους Ανωγειανούς έχουν  αποστείλει στο Ηράκλειο. Το χωριό παραδίδεται στις φλόγες. Ο αρχηγός  Χριστομιχάλης Ξυλούρης περιμένει. Οι  Γερμανοί δεν κατευθύνονται ακόμη προς  τον Ψηλορείτη. Την επόμενη ημέρα  14 Αυγούστου το δειλινό, συγκαλεί  σύσκεψη.  Πρέπει να δοθεί λύση σε δυο προβλήματα. Τι θα απογίνουν οι άμαχοι που  βρίσκονται στο λημέρι στη Μίθια και  τι θα κάνουν τον τραυματία Νταμπακομανώλη.

Διαβάστε την συνέχεια... »

Φωτο-ρεπορτάζ:Γιώργης Μπαγκέρης

Αυτοί που στον κατακτητή, εστήσανε καρτέρι,

πίστευαν η Αντίσταση, τη Λευτεριά θα φέρει..

———————————————————-

Άντρες σεμνοί και αθόρυβοι, μα με ψυχή μεγάλη,

μια ιστορία γράψανε σε τούτο το μασκάλι…(Μ.Δραμουντάνης)

Πλήθος κόσμου βρέθηκε και φέτος στην αγροτική τοποθεσία των Ανωγείων “Σφακάκι” και στη θέση “Ποριά” για να τιμήσουν με την παρουσία τους, την θρυλική Μάχη που έλαβε χώρα εκεί στις 7 Αυγούστου του 1944, όπου οι Ανωγειανοί αντάρτες απελευθέρωσαν 98 γυναίκες και παιδιά από τα χέρια των Ναζί. Μια από τις αρτιότερες επιχειρήσεις του Β ‘Παγκοσμίου πολέμου που εμπνεύστηκε και εκτέλεσε ο ΕΛ.ΑΣ Ανωγείων και στην οποία δεν τραυματίστηκε κανένας αντάρτης ή άμαχος.

Στην θέση “Σφακάκι” βρίσκεται μια επιγραφή του Δήμου Ανωγείων όπου αναγράφεται “Στη θέση αυτή στις 7 Αυγούστου 1944 ο εφεδρικός ΕΛ.ΑΣ Ανωγείων απελευθέρωσε 98 γυναίκες ομήρους των Γερμανών” και είναι εκεί για να μας θυμίζει ότι οι μόνες μάχες που χάθηκαν είναι αυτές που δεν δόθηκαν ποτέ!

Το παρόν στη σεμνή εκδήλωση έδωσαν μέλη του Κ.Κ.Ε Ανωγείων, ο εκλεγμένος δημοτικός σύμβουλος Στέλιος Σταυρακάκης , ο νυν δημοτικός σύμβουλος Αντώνης Ρούλιος, αλλά και πλήθος απλού κόσμου και φυσικά απογόνων των μαχητών του ΕΛ.ΑΣ. 75 χρόνια μετά η μνήμη μένει άσβεστη για την Μάχη στο Σφακάκι, το δεύτερο από τα πέντε “Επειδή” της Γερμανικής απόφασης για το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων στις 13 Αυγούστου του 1944!

Στεφάνια κατέθεσαν η εγγονή της Ζωνογιάννενας που είχε ενεργή συμμετοχή στην εξέλιξη της Μάχης, Ειρήνη Μανουρά και ο εκπρόσωπος της ΠΕΑΕΑ Ρεθύμνου Γιάννης Ανδρουλιδάκης..

Ο Αντώνης Ρούλιος ανέφερε το ιστορικό την Μάχης στο Σφακάκι και τόνισε χαρακτηριστικά:

“Αγαπητοί συγχωριανοί, συγκεντρωθήκαμε και φέτος εδώ για να τιμήσουμε σε αυτόν εδώ τον τόπο τους ήρωες που πριν 75 χρόνια έδωσαν μια ιστορική μάχη και απελευθέρωσαν 98 γυναίκες και παιδιά που οδηγούσαν οι Γερμανοί ομήρους στο Γενί Γκαβέ. Ήταν μια συλλογική απόφαση του ΕΑΜ εναντίον του λοχία “Σήφη” που προσέβαλε συχνά τα Ανώγεια και προέβαινε σε ωμότητες που κάποια στιγμή έπρεπε να σταματήσει. Για να γίνει αυτή η Μάχη είχε προηγηθεί η αρπαγή των όπλων στο σταθμό χωροφυλακής που είχαν φυλαχθεί στην τοποθεσία του “φορτωμένου του δέτη” και έγινε εφικτή η επιχείρηση στο Σφακάκι αργότερα.

Για ιστορικούς λόγους θέλω να αναφέρω και τα ονόματα αυτών των ηρώων.

Επικεφαλής ήταν ο Εμμανουήλ Μανουράς Σμαίλης.

Ο Λευτέρης Αεράκης, Νταρολευτέρης.

Ο Εμμανουήλ Νταγιαντάς, Λαμπρινομανώλης.

Ο Εμμανουήλ Νταγιαντάς, Παπουριανός.

Ο Κώστας Καφατσής, Καφατσόκωστας.

Ο Γιάννης Πασπαράκης, Γιαννιός.

Ο Δημοσθένης Πασπαράκης.

Ο Πέτρος Πασπαράκης, Θοδωροπέτρος.

Ο Χαραλάμπης Φρυσάλης, Φρυσαλοχαραλάμπης.

Ο Γιώργης Ξημέρης, Ξημερογιώργης.

Ο Γιώργης Μανουράς, Γύπαρης. Συνεισφορά μεγάλη είχε και η ΕΠΟΝίτισσα Ειρήνη Μανουρά Ζωνογιάννενα, όπως και ο Γιώργης Νταγιαντάς, Περβολιός που έτρεξε να πάει στη θέση Τσουνιά να ειδοποιήσει, αλλά και άλλοι Ανωγειανοί που είχαν τη δική τους προσφορά εκείνη την ημέρα.

Η Μάχη στο Σφακάκι είναι ένα παράδειγμα προς όλους μας, ότι οι μόνες μάχες που χάνονται είναι αυτές που δεν δίνονται.Ο λαός πρέπει να καταλάβει ότι ο αγώνας πρέπει να είναι στην πρώτη γραμμή και να μην έχει αισθήματα μοιρολατρίας που είναι η αιτία για τα όσα δεινά τραβάει ο κόσμος τα τελευταία χρόνια.Ο αγώνας όσο άνισος και αν είναι πρέπει να δίνεται. Και ας χαθεί..” ολοκλήρωσε ο Αντώνης Ρούλιος.

Μετά την επίσκεψη στο χώρο του μνημείου όλοι βρέθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου για μια ακόμα χρονιά πραγματοποιήθηκε μνημόσυνο για τους ήρωες της Μάχης στο Σφακάκι. Αργότερα βρέθηκαν στην πλατεία Αρμί όπου κορυφώνονται οι σημερινές εκδηλώσεις. Στο Αρμί ο Μιχάλης Σφακιανάκης ανέγνωσε την μαρτυρία ντοκουμέντο του επικεφαλής της Μάχης Εμμανουήλ Μανουρά ή Σμαιλομανώλη. Ομιλία πραγματοποίησε ο Στέλιος Ορφανός μέλος της επιτροπής Κρήτης του Κ.Κ.Ε ενώ προβλήθηκε και το ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Χαρωνίτη από το “3ο Ολοκαύτωμα” που αναφέρεται στη Μάχη. Την μουσική επένδυση της βραδιάς ανέλαβε ο Χάρης Φασουλάς με το συγκρότημα του.

https://www.youtube.com/watch?v=HMUK4h9-Bo8

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη των Ανωγειανών του ΕΛΑΣ αποτελεί η μάχη στη θέση Ποριά της περιοχής Σφακάκι στις 7 Αυγούστου 1944. Το πρωί της μέρας εκείνης ολόκληρη η Γερμανοιταλική δύναμη (6 Γερμανοί και 2 Ιταλοί) του φυλακίου του Γενί Γκαβέ με επικεφαλή το Γερμανό διοικητή της λοχία Γιόζεφ Ολενχάουερ (Τον περιβόητο Σήφη) πήγαν στ΄ Ανώγεια για να πάρουν με τη βία Ανωγειανούς για αγγαρεία, οι οποίοι συστηματικά αρνούνταν τη συμμετοχή τους. Οι άντρες είχαν φύγει από το βουνό και ο Σήφης πήρε περίπου 90 γυναικόπαιδα και γέρους και έφυγαν προς το Γενί Γκαβέ. Οι αντάρτικες ομάδες του ΕΑΜ όμως, σε μεγάλη σύσκεψη τους τον Ιούλιο, είχαν πάρει απόφαση να χτυπούν τους Γερμανούς όποτε πλησίαζαν στ΄ Ανώγεια. Μόλις μαθεύτηκε η αρπαγή των γυναικόπαιδων, ο επικεφαλής του εφεδρικού ΕΛΑΣ Ανωγείων Μανώλης Μανουράς (Σμαιλομανώλης) με κεραυνοβόλο σχέδιο, αφού συγκέντρωσε πληροφορίες από την Επονίτισα Ζωνογιάννενα , ειδοποίησε ταυτόχρονα, τους άντρες του Εφεδρικού ΕΛΑΣ του χωριού, τη μόνιμη ομάδα του ΕΛΑΣ υπό τον Ιωάννη Ποδιά στα Τσουνιά καθώς και το μόνιμο Ελασίτη Δημοσθένη Πασπαράκη, που βρισκόταν στον Καμαριώτη. Στην τοποθεσία του ¨Φορτωμένου ο Δέτης¨ συγκεντώθηκαν και πήραν κρυμμένα όπλα και πυρομαχικά που είχαν κατάσχει λίγο καιρό πριν, από χωροφύλακες που τα μετέφεραν. Από εκεί προχώρησαν στο πέρασμα Ποριά, από το οποίο θα περνούσε η φάλαγγα των αιχμαλώτων γυναικόπαιδων με τους Γερμανοιταλούς, στην περιοχή Σφακάκι και πήραν θέσεις περιμένοντας. Το σχέδιο του Σμαιλομανώλη ήταν να πυροβολήσουν, να αποκόψουν τους Γερμανοιταλούς, να τους γυρίσουν προς τον ποταμό του Μάκρη για να τους συλλάβουν ή να τους εξοντώσουν. Το σχέδιο πέτυχε. Με τους πρώτους πυροβολισμούς τα γυναικόπαιδα, που είχαν ενημερωθεί τι θα έπρεπε να κάνουν σε τέτοιες περιπτώσεις, έπεσαν καταγής και έφυγαν απ’ το πεδίο βολής της μάχης . Οι Γερμανοιταλοί αιφνιδιάστηκαν και έτρεξαν προς τον ποταμό όπου εξουδετερώθηκαν και μαζί με τον αρχηγό τους Σήφη συνελήφθησαν. Δύο Γερμανοί στρατιώτες που προσπάθησαν να φύγουν προς το χωριό έγιναν αντιληπτοί και σκοτώθηκαν . Με το άκουσμα των πυροβολισμών στο χωριό, πολλοί οπλίστηκαν και έτρεξαν για να συνδράμουν. Οι Γερμανοιταλοί αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στο νεκροταφείο του χωριού, έξω απ’ την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής όπου συγκεντρώθηκε όλος ο πληθυσμός. Από τους αιχμαλώτους κανείς δεν έπαθε τίποτα. Άντρες του μόνιμου ΕΛΑΣ, που εν τω μεταξύ είχε κατέβει από τα Τσουνιά, μετέφερε τους αιχμαλώτους στο βουνό όπου μετά από ανάκριση από τους Άγγλους πέρασαν από έκτακτο στρατοδικείο και εκτελέστηκαν. Με εντολή του ΕΑΜ Ανωγείων, ομάδα Ανωγειανών υπό το Μιχάλη Ρούλιο (Ρουλομιχάλη) φρόντισε για την ταφή των δυο εκτελεσμένων Γερμανών έξω από το χωριό. Η αξία της αντιστασιακής αυτής μάχης μεγεθύνεται από το γεγονός ότι όχι μόνο κανείς από τους αιχμαλώτους και τους μαχητές του εφεδρικού ΕΛΑΣ δεν έπαθε το παραμικρό , αλλά και ολόκληρη η Γερμανοιταλική στρατιωτική δύναμη εξοντώθηκε.