H ομιλία στα Ανώγεια του Μανόλη Κ. Μακράκη διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συγγραφέα, π. Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης νομού Λασιθίου, έχει ως εξής:

Σεβαστοί πατέρες, κύριε Πρόεδρε του Δημοτικού Συμβουλίου, Αντιδήμαρχε Ανωγείων, κύριοι Αντιπεριφερειάρχη κύριοι Δημοτικοί Σύμβουλοι, Περιφερειακοί σύμβουλοι, εκπρόσωποι  αρχών και φορέων, κυρίες και κύριοι, αγαπητά μας παιδιά.

Ευχαριστώ θερμά το Δήμο Ανωγείων, τον Δήμαρχο Σωκράτη Κεφαλογιάννη, το Δημοτικό Συμβούλιο, τον Αντιπεριφερειάρχη Νίκο Σκουλά για την τιμητική πρόσκληση να εκφωνήσω τον πανηγυρικό της σημερινής ημέρας περισυλλογής και μνήμης.

Συμπληρώνονται 159 χρόνια από το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου που συγκλόνισε την Ευρώπη κατά την τρίχρονη επανάσταση του 1866, γεγονός που καθιέρωσε το Αρκάδι ως σύμβολο. Εδώ, στο νησί μας γράφτηκαν χρυσές σελίδες της νεότερης ιστορίας μας.

Το νησί δεν είχε ακόμη συνέλθει από το δεκαετή πόλεμο για ανεξαρτησία του 1821. Έναν πόλεμο που το είχε ρημάξει. Δεν είχαν ακόμη επουλωθεί οι χαίνουσες πληγές στο κορμί της μαρτυρικής Κρήτης.

Συνεπαρμένοι από τα ιδανικά της ελευθερίας οι παππούδες μας συντηρούσαν τη σπίθα στη χόβολη και το 1866 την έκαναν πυρκαγιά.

Το Μάιο του 1866 οι επαναστάτες επέδωσαν υπόμνημα στο οποίο περιέγραφαν τη βαριά φορολογία, τη σκληρή καταπίεση της τουρκικής διοίκησης, την απαράδεκτη στάση του διοικητή Ισμαήλ στο Μοναστηριακό ζήτημα. « Είμαστε παντελώς δούλοι της ετέρας φυλής κατέληγε το υπόμνημα ». Ο σουλτάνος απέρριψε το αίτημα και οι Κρήτες κήρυξαν την ένωση με την Ελλάδα, προσκαλώντας το λαό στα όπλα τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου.

    Ο Σουλτάνος ανησυχούσε για το νέο ξέσπασμα των Κρητικών και αντικατέστησε τον Ισμαήλ  με το Μουσταφά Πασά το λεγόμενο Γκιριτλή. Ο νέος αρχηγός  έφτασε στις 30 Αυγούστου 1866 και κάλεσε τους Κρήτες να δηλώσουν υποταγή. Η Γενική Συνέλευση απέρριψε τις προτάσεις του Μουσταφά με το πρόταγμα « Ένωσις ή Θάνατος » και οι πολεμικές επιχειρήσεις συνεχίστηκαν εντονότερες. Η Ένωση ήταν η μεγάλη κραυγή η οδηγήτρα των αγώνων τους. Η παλιά δίψα για λευτεριά  ξανάκαιγε τα σωθικά του Κρητικού, τα φλόγιζε σα θεοτική φωτιά.

Το ξέσπασμα της τρίχρονης επανάστασης του 1866 – Το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι

Τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1866 άρχισαν οι εχθροπραξίες στην περιοχή του Αλμυρού Ηρακλείου. Σε μάχη που έγινε εκεί σκοτώθηκε ο Ανωγειανός Νικόλαος Βασιλείου Σκουλάς και ο Γεώργιος Ξυλούρης.

Ο Μουσταφάς μετά από νίκες στα χανιώτικα, νίκησε τους επαναστάτες υπό τον Ι. Ζυμβραγάκη και στο Βαφέ προξενώντας τους μεγάλες απώλειες. Το ηθικό των επαναστατών κάμφθηκε. Έπειτα βάδισε προς τα Ρεθεμνιώτικα.

                                   Η Θυσία του Αρκαδίου

   Με πλήρες στρατηγικό σχέδιο προχώρησε τη νύχτα της 7ης προς 8ης Νοεμβρίου από το Ρέθυμνο προς τη μονή Αρκαδίου, έδρα της επαναστατικής επιτροπής. Στο μοναστήρι  με τη φρουριακή μορφή, είχαν καταφύγει 259 οπλοφόροι και 600 γυναικόπαιδα και γέροντες τόσο για προστασία όσο και για σίτιση (εξεύρεση τροφής). Εμψυχωτής ο ηρωικός ηγούμενος με το θεορατικό διώμα, ο Γαβριήλ Μαρινάκης από τις Μαργαρίτες. Ο Μουσταφάς έφτασε στο μοναστήρι και πρότεινε στους επαναστάτες να παραδοθούν. Οι επαναστάτες γελάσανε προσκαλώντας και προκαλώντας τον:  έλα να το πάρεις ! του απάντησαν !  Οι Τούρκοι με ισχυρούς κανιοβολισμούς, της μπορμπάρδας που είχαν φέρει από το Ρέθυμνο, έριξαν τα τείχη, η δυτική πύλη υποχώρησε και εισέβαλλαν στον περίβολο της μονής το απόγευμα της 9ης Νοεμβρίου. Ο ατρόμητος ηγούμενος σκοτώθηκε στις επάλξεις. Με την είσοδο του τουρκικού στρατού στον περίβολο του μοναστηριού θα ακολουθήσουν τρεις εκρήξεις.

Η πρώτη στο Ηγουμενείο (κάτω από το οποίο υπήρχαν πυρομαχικά). Οι Τούρκοι προχωρούν στην αυλή της εκκλησίας για να την πυροπολήσουν: «Οι ήρωες Ανωγειανοί, αναφέρει ο αυτόπτης μάρτυρας Στυλ. Παπαδάκης, ανορθούντες τας κεφαλάς βλέπουν χιλιάδες Τούρκων εις τον αυλόγυρον της εκκλησίας προς πυρπόλησιν αυτής και δωματίων, ημείς δε ακαταπαύστως κατ’ αυτών και αυτοί αντιπυροβολούσιν προς ημάς». Πλησιάζοντας προς την κεντρική πυριτιδαποθήκη όπου βρίσκονταν γυναικόπαιδα, και αγωνιστές όπως ο Εμμ. Μελισσιώτης και οι Ανωγειανοί, ο ανωγειανός δάσκαλος Εμμ. Σκουλάς, « νέος, εικοσαετής, ανδρείος και πεπαιδευμένος » όταν τους είδε να πλησιάζουν ανατίναξε την μεγάλη πυριτιδαποθήκη.

η λαϊκή μούσα εξυμνεί τον ήρωα

            Με μια μπιστόλα ασημωτή του Κούντη του Δημήτρη

            κεντά ο Σκουλάς τον τσεπανέ και σείστηκ’ όλη η Κρήτη  

 Ακολούθησε τρομερή έκρηξη, καταπλακώθηκαν πολεμιστές, γυναικόπαιδα και πολλοί Τούρκοι. Ο Γκαριμπάλντι κι ο Ουγκώ συνεπαρμένοι από τη μεγάλη φλόγα, που φώτισε την Ευρώπη, βροντοφωνάζουν σ’ όλη τη γηραιά ήπειρο για την αυτοθυσία και το δίκιο των Κρητών καλώντας τους λαούς της να συνδράμουν τον αγώνα.

     Για τη θυσία του Αρκαδίου ο Β. Ουγκώ συμπαραστάτης της στο μεγάλο αγώνα της, πιστός μαχητής, ζητά λευτεριά για την Κρήτη. Γνωστοποιεί, διαλαλεί, βροντοφωνάζει προσπαθώντας να συγκινήσει τις βασιλικές  αυλές και τους λαούς της Ευρώπης:

 «….μία τρομερή πράξη η έκρηξη έρχεται να βοηθήσει τους ηττημένους, η επιθανάτια αγωνία γίνεται θρίαμβος και η ηρωική μονή που αγωνίστηκε σαν οχυρό, πεθαίνει σαν ηφαίστειο. Τα  Ψαρά δεν είναι μεγαλύτερο έπος, το Μεσολόγγι δεν είναι πιο μεγαλειώδες ».  

Η Θυσία του Αρκαδίου αφύπνισε την Ευρώπη και δίδαξε στον πολιτισμένο κόσμο πως οι Κρήτες ήταν αποφασισμένοι να ζήσουν ελεύθεροι ή να πεθάνουν.  

                             Θέμα του πυρπολητή

Αναφορικά με το θέμα του πυρπολητή επιθυμώ να επισημάνω ποια είναι η ανεξάρτητη και έντιμη ιστορική προσέγγιση. Ότι γνωρίζουμε για την ανατίναξη της Μονής το γνωρίζουμε από επίσημα έγγραφα (δηλ.  εκθέσεις στρατιωτικών, οπλαρχηγών και διπλωματικά έγγραφα), από ανταποκρίσεις εφημερίδων, δράματα της εποχής, λογοτεχνία, δημοτική ποίηση κ.ά.

Είναι εύλογο πως οι επίσημες πηγές και μαρτυρίες που δεν απέχουν πολύ χρονικά από το ιστορικό γεγονός, είναι περισσότερο αξιόπιστες. Οδηγούμαστε κατά συνέπεια στο παρακάτω συμπέρασμα.

Στα επίσημα έγγραφα-αναφορές τόσο του υποπροξένου της  Ρωσίας στο Ηράκλειο, Ι. Μητσοτάκη όσο και του Ι. Μπαρουξάκη υποπροξένου της Ελλάδας στο Ηράκλειο, προς τον Υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Δεληγιώργη αναδεικνύεται ως πυρπολητής ο Εμμ. Σκουλάς από τα Ανώγεια, αναφορά που έρχεται συγχρονικά, ταυτόχρονα δηλαδή να επιβεβαιώσουν, οι εφημερίδες της εποχής, το δημοτικό τραγούδι και η λογοτεχνία. Αυτή η ταυτοποίηση, η επιβεβαίωση από πολλές διαφορετικές πηγές, γίνεται λίγες μόνο ημέρες από το γεγονός.  Αυτό μ’ άλλα λόγια σημαίνει ότι δεν έγινε προσπάθεια κατασκευής του, αλλά απηχεί την πραγματικότητα.

Κι ο Γιαμπουδάκης ; θα ρωτήσουν οι φίλοι μας οι Ρεθεμνιώτες ; Ο Ντελή Δράκος ή ο μοναχός που αναφέρεται ;

Το κρίσιμο πιστεύω σημείο, που είναι καταγεγραμμένο ιστορικό γεγονός σε πολλές διαφορετικές πηγές, είναι οι τρεις εκρήξεις σε διαφορετικά σημεία της μονής. Γιατί σε διαφορετικά σημεία ; Μα επειδή το μπαρούτι έπρεπε να είναι κοντά στους πολεμιστές που μάχονταν από διαφορετικά σημεία. Η πρώτη έκρηξη ήταν στο Ηγουμενείο και έγινε μετά το θάνατο του Γαβριήλ, πιθανότατα από το Γιαμπουδάκη που βρισκόταν στα κλάουστρα, κοντά στο ηγουμενείο σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες. Δικαίως λοιπόν τιμάται και εκείνος ως πυρπολητής. Η τρίτη ανατίναξη που έγινε στο κελί του Νεοφύτου, πιθανόν να έγινε από μοναχούς για να μην συλληφθούν ή από το Ντελή Δράκο Τζιμπραγό από τις Γωνιές. Η έκρηξη όμως της μεγάλης πυριτιδαποθήκης υποδεικνύει το Σκουλά ως πυρπολητή.

                               Κυρίες και κύριοι

Η σπουδαία παρακαταθήκη της εθελοθυσίας του Αρκαδίου, αυτό που έκανε το Αρκάδι σύμβολο, είναι η κοινή απόφαση, να ζήσουν ελεύθεροι ή να γίνουν στάχτη και μπούλβερη. Όλοι μαζί έλαβαν την απόφαση να ζήσουν ελεύθεροι ή να γίνουν παρανάλωμα του πυρός. Όλοι κατά συνέπεια είναι ήρωες και σε όλους αξίζει ο απόλυτος σεβασμός, η ύψιστη τιμή και ο έντιμος έπαινος. Γι’ αυτό και πρέπει όλοι τους να μείνουν ζωντανοί στη συλλογική μνήμη και αιώνια σύμβολα εις το διηνεκές.

  Είναι όμως, τόσο ιστορικά όσο και ηθικά απαράδεκτο το γεγονός να αποσιωπείται το όνομα του Σκουλά από τις εκδηλώσεις στο Ρέθυμνο και το Αρκάδι. Κι ακόμα μικρόψυχο να μην αναγνωρίζεται ως πυρπολητής. Μάλλον μικροψυχία όταν έχουν δημοσιευτεί τόσα πολλά και αδιάσειστα στοιχεία.

Είναι απαράδεκτο, στις επίσημες εκδηλώσεις εορτασμού, αλλά και η έως τώρα τακτική. Να εκτοξεύουν τον ένα (Γιαμπουδάκη) στον κολοφώνα της δόξας και τον άλλο (Σκουλά)  να ρίχνουν στο βάραθρο της λήθης και στην αφάνεια. Αποτελεί ασέβεια στο Σκουλά αλλά και στους υπόλοιπους ήρωες-αγωνιστές. Γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη αξία η διαχρονική σας προσπάθεια αποκατάστασης της ιστορικής αλήθειας και η ανέγερση του ανδριάντα του ήρωα Σκουλά.

Γενναιότητα θα ήταν  αν οι Ρεθεμνιώτες αναγνώριζαν στο πρόσωπο του Εμμανουήλ Σκουλά έναν αγωνιστή – μάρτυρα ως πυρπολητή. Και η αναγραφή του ονόματός του μαζί μ’ εκείνο του Γιαμπουδάκη σε ένα κοινό μνημείο στο Αρκάδι.

     Η εισβολή του Ρεσίτ πασά στα Ανώγεια (Ιαν. 1867)       

   Μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου ο Μουσταφάς πασάς συνέχισε τις επιχειρήσεις του στα Χανιώτικα. Στις 17 Ιαν. 1867 έλαβε χώρα  μάχη στην Τύλισσο. Ο τουρκικός στρατός επιχείρησε να εισβάλει στα Ανώγεια μέσω Τυλίσσου. Στις θέσεις Τύλισσο, Αστυράκι και Καμαριώτη δέχτηκε επίθεση από τους επαναστάτες και έπαθε μεγάλες καταστροφές αφήνοντας στο πεδίο της μάχης 600 στρατιώτες. Σκοτώθηκαν όμως και δεκάδες  Κρήτες και αρκετοί Ανωγειανοί. Στη μάχη του Καμαριώτη σκοτώθηκε ο ηρωικός οπλαρχηγός Μαλεβιζίου Παυλής Ντεντιδάκης.

Ο Ρεσίτ πασάς εισβάλει στα Ανώγεια και διαγουμίζει τον τόπο. Το νέο, δεύτερο, ολοκαύτωμα μετά το 1822, είναι γεγονός.

Ο Μουσταφάς όμως απέτυχε να καταστείλει την επανάσταση που αντίθετα φούντωνε σε πολλά σημεία. Υπό την πίεση και της διεθνούς κοινής γνώμης για τις ωμότητες που διέπραξε, ανακλήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Ομέρ πασά, ο οποίος αποβιβάστηκε στα Χανιά με 30.000 στρατό το Μάρτιο του 1867.

Θα ακολουθήσουν οι 10ήμερες μάχες στον κάμπο του Λασιθίου από τις 21 έως τις 30 Μαΐου 1867 και η ηρωική αντίσταση των Κρητών.    Οι εχθροπραξίες θα συνεχιστούν          ως την άνοιξη του 1868 που η επανάσταση σβήνει μετά το αποτελεσματικό μέτρο του κτισίματος κουλέδων – πύργων σε διάφορα στρατηγικά σημεία του νησιού. Θα παραχωρηθεί ο Οργανικός Νόμος, μεταρρυθμιστικός οργανισμός,  η παραβίαση του οποίου αποτέλεσε την αιτία για τις επόμενες επαναστάσεις.

                         Κυρίες και κύριοι

Οι εκθέσεις των ιστορικών βρίθουν από βιαιοπραγίες στον άμαχο πληθυσμό και ανήκουστα τερατουργήματα: σφαγές, βιασμούς, λεηλασίες εμπρησμοί χωριών και εκκλησιών, αρπαγή κινητής περιουσίας κ.ά. που  ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να συλλάβει.

Η Κρήτη, η λάμψη του διαμαντιού, το περβόλι του κόσμου, ο ωραιότερος τόπος της γης,  είχε μετατραπεί σε κρανίου τόπο, σ’ ένα κάψαλο. Παντού η καταστροφή και η ερήμωση από τις ορδές του νέου Ατίλλα. Το πλούσιο νησί, το δοξασμένο, το περήφανο,   έβγαινε για μια ακόμη φορά καταστραμμένο και αιματοβαμμένο.

           Ολόκληρος ο 19ους αιώνας ήταν για τους Κρήτες προγόνους μας αιώνας επαναστάσεων, αιώνας εθελοθυσιών, για τα ιερά και τα όσια, για τις ύψιστες αξίες, τη γλυκιά ελευθερία και την πολυπόθητη Ένωση.

        Κι αν τώρα θεωρούμε τη Λευτεριά  δεδομένη, τα χρόνια εκείνα απαίτησε ποταμούς αιμάτων και όμβρους δακρύων για να κατακτηθεί.  Αμέτρητες θυσίες, ζωές  νέων ανθρώπων, υλικές καταστροφές, αποκαΐδια, γκρεμισμένες σκεπές σπιτιών, ανατροχαλιασμένοι τοίχοι και γκρεμισμένα όνειρα, πόνος, ξεριζωμοί και προσφυγιά, επιστροφή στα πάτρια και νέοι αγώνες, επανεκκίνηση από το μηδέν, ένας διαρκής, αέναος αγώνας για τ’ όνειρο της λευτεριάς.      

  Ήταν όμως σπουδαία η παρακαταθήκη του Αρκαδίου και όλοι οι Κρήτες ιδιαίτερα όμως οι Ανωγειανοί, κληρονόμοι μιας βαριάς κληρονομιάς την τίμησαν και τη διαφύλαξαν τα επόμενα χρόνια. Τα χρόνια των εθνικών απελευθερωτικών αγώνων της Ηπείρου, της Μακεδονίας με τα εθελοντικά σώματα που κατήρτισαν, αλλά της Γερμανικής Κατοχής που αντιστάθηκαν ηρωικά και οι Ναζί κατέστρεψαν το χωριό, δημιουργώντας άλλο ένα, το τρίτο χρονικά, ολοκαύτωμα τον Αύγουστο του 1944. Το ματωμένο, το πονεμένο αλλά ηρωικό και περήφανο χωριό που γνώρισε την καταστροφή και την προσφυγιά αλλά αναγεννήθηκε από τις στάχτες του.

Την Ιστορία του χωριού θα πω με λίγα λόγια

ότι το κάψαν τρεις φορές, μα πάλι είναι Ανώγεια

αγαπητοί φίλοι, κυρίες και κύριοι

                   Σ’ αυτό το ιστορικό μεταίχμιο, γινόμαστε μνήμονες του παρελθόντος, αφυπνιζόμαστε,  ανατρέχουμε  να αναβαπτιστούμε στις αξίες και τα ιδανικά της φιλοπατρίας και της ελευθερίας. Ερχόμαστε να προσκυνήσουμε σ’  έναν μαρτυρικό τόπο, στ’  Ανώγεια, ν’ αποδώσουμε τιμή στους μάρτυρες-ήρωες της ελευθερίας, στον ήρωα-δάσκαλο Εμμανουήλ Σκουλά, να τιμήσουμε το Αρκάδι, το σύμβολο της εθελοθυσίας,   που το Νοέμβρη του  1866 χτύπησε δυνατά η καρδιά της Κρήτης. Χτύπησε δυνατά η καρδιά της Μάνας Ελλάδας, αντικρίζοντας την αιματοβαμμένη πρωτοκόρη γεμάτη πληγές να την κράζει στην αγκαλιά της.

 Ταπεινοί προσκυνητές για το Αρκάδι, εκεί οι νικημένοι της στιγμής, γίνηκαν νικητές στην αιωνιότητα.

Ευλαβείς προσκυνητές λοιπόν σήμερα σ’ αυτόν τον μαρτυρικό τόπο. Στο ολοκαύτωμα ψυχών και σωμάτων που συγκίνησε τον κόσμο.  Κλίνουμε νοερά το γόνυ στον ιερό αυτό τόπο – σύμβολο, στο μνημείο της θυσίας των αθάνατων νεκρών μας, στην προτομή του Μανώλη Σκουλά και υψώνουμε με ευγνωμοσύνη το νου και την καρδιά μας στους ελευθερωτές, στους ήρωες  και μάρτυρες του ηρωικού αγώνα του 1866 (Μιχ. Σκουλάς, Γεώργιο και Αρτέμιο Κρασάς, Σμπώκο, Σπαχής, Καράτζης, Νιώτη, Σπιθούρηδες κ.ά). αλλά και των ηρώων  όλων των επικών κρητικών επαναστάσεων του 19ου αιώνα.

Υποκλινόμαστε με βαθύ σεβασμό στον ηρωικό αγώνα των παππούδων μας για ελευθερία. Σ’ αυτή τη μεγαλειώδη έκρηξη της υπέροχης Κρητικής ψυχής που αφυπνίζει και φωτίζει. Το μήνυμά της επετείου είναι λιγόλογο, το μήνυμά της είναι καθάριο, μιλά μονάχα στις καρδιές π’ οδεύουνε στη λύτρωση, που ξέρουνε πως το μονοπάτι του αγώνα και της θυσίας βγάζει πιο σίγουρα στο ξέφωτο της Λευτεριάς.  

    Το μήνυμα πως « το μονοπάτι του αγώνα και της θυσίας βγάζει πιο σίγουρα στο ξέφωτο της Λευτεριάς »  ο ενθουσιώδης, ο ανδρείος, ο πεπαιδευμένος νέος, ο διδάσκαλος, ο Μανώλης Σκουλάς το κάτεχε καλά ! Αυτό το μήνυμα το κάτεχε ως δάσκαλος έχοντας κατά νου τις  εθελοθυσίες στις Θερμοπύλες, στο Κούγκι, στα Ψαρά και στο Μεσολόγγι, Το κάτεχε ως Ανωγειανός, αθός και καρπός ηθικής, σθένους, παιδείας και μιας βαριάς κληρονομιάς, από τα γενοφάσκια του, μπολιασμένος ιδεολογικά από το μαρτυρικό του τόπο. Από τις ιστορίες των προγόνων που έπεσαν-ηρωικώς μαχόμενοι στη μεγάλη επανάσταση του 1821. Τον παππού του παπά Νικόλαο Σκουλά τον οποίον αποκεφάλισαν τον Ιούλιο του 1822 οι Τούρκοι, στο πρώτο ολοκαύτωμα. Από το θείο του (αδελφό του πατέρα του) που απαγχόνισαν οι τουρκοαιγύπτιοι στις Μουρνιές το 1833.Τον πατέρα του Βασίλειο ή Αναγνώστη, μέλος της Φιλικής  Εταιρείας. Το κάτεχε ως μέλος της συντροφίας του Βραχασίου που αγωνίστηκε να δοθούν τα χρήματα των μοναστηριών για να κτιστούν σχολεία και να φωτιστεί το γένος !!! Γι’ αυτό ασπάστηκε τις ιδέες για επανάσταση και ελευθερία του σπουδαίου Ιταλού Γαριβάλντη. Γι’ αυτό κατέβηκε από τη Σύρο στην Κρήτη να πολεμήσει ! Γι’ αυτό άφησε την αρραβωνιαστικιά του στ’ Ανώγεια και έσπευσε στο Αρκάδι να θυσιαστεί !

    Σήμερα, ατενίζουμε τη δόξα μοναχή κι ολόλαμπρη, ν’ ανεβαίνει στα επουράνια να στεφανώσει τις μορφές του Γαβριήλ, του Γιαμπουδάκη, του Δημακόπουλου, του Νικολάου Σκουλά και του αδελφού του Μιχάλη (οπλαρχηγού), του πυρπολητή Μανώλη Σκουλά, του Γεωργίου Κρασά, του Ντελή Δράκου. Εκεί ψηλά με τ’  αγιάζι της ουράνιας ομορφιάς, οι τρεις γιοι του Βασιλείου, του Αναγνώστη Σκουλά, ο Νικόλαος, ο Μιχαήλ και ο Εμμανουήλ να σέρνουν πρώτοι στον πεντοζάλη των αγγέλων, μακαρίζοντας τα άξια τέκνα τους, τους επιγόνους που συνέχισαν την ιερή τους παρακαταθήκη.

    Κι έπειτα η δόξα χαμηλώνοντας να κατεβαίνει στα επίγεια. Την ατενίζουμε με υπερηφάνεια να φτερουγίζει από τα Λευκά όρη να έρχεται στ’ Αρκάδι και « να μελετά τα λαμπρά παλλικάρια ». Να φτερουγίζει  στα πλάγια και στις κορφές του Ψηλορείτη να ’ρχεται στ’  Ανώγεια για να στεφανώσει τους άντρες τους αγέρωχους, τους εύψυχους και ευκλεείς. Τους άντρες τους φανήσιμους και καστροπολεμάρχους.

 Τους ένδοξους  μαχητές μας, που ορμούσαν στον πόλεμο και τον έκαναν πανηγύρι. Τους ήρωές μας που μπαίνοντας στου πολέμου το καμίνι, πολεμώντας δόθηκαν στη λευτεριά του χάρου !!!

Τους μαχητές που δεν τους νίκησε ο αυτοκρατορικός στρατός του Σουλτάνου. Τους νίκησε ο ψυχρός και αδάμαστος αριθμός.

      Κρατάμε μέχρι τώρα αυτά που μας παράδωσαν και τους υποσχόμαστε ότι είμαστε έτοιμοι και στο μέλλον να υποστούμε κάθε θυσία για να υπερασπιστούμε τα όσια και τα ιερά της φυλής.

 Με τον έντιμο καθημερινό μας αγώνα, «στο μετερίζι τσ’ αθρωπιάς και στση τιμής το χρέος», με παιδεία αρχών και αξιών, με υψηλό φρόνημα, με ηθική και πίστη στη νομιμότητα.

        Να  καταπολεμήσουμε τη διχόνοια κάνοντας πράξη την ομοψυχία, την ενότητα και την αδερφοσύνη, να διατηρήσουμε τις παραδόσεις μας, να ενισχύσουμε την εθνική μας ταυτότητα, να υπερασπιστούμε την ιστορία, τον πολιτισμό μας, σεβόμενοι τις θυσίες των παππούδων μας. Αυτή η ιερή παρακαταθήκη είναι τα πολυτιμότερα που έχουμε, τα τιμαλφή μας !!! Διδάσκοντας στα παιδιά μας την Ιστορία της Κρήτης μας που δεν την γνωρίζουν γιατί δεν υπάρχει στα σχολικά εγχειρίδια. Γιατί σ’ αυτούς τους καιρούς της παγκοσμιοποίησης, ομογενοποίησης, του σμάρτφον, του τάμπλετ και της επίπλαστης ευμάρειας η αμάθεια, η ιδιώτευση και ο ωχαδερφισμός,  είναι ο μεγάλος ύπουλος εχθρός που εισέρχεται εντός μας κάμπτοντας τις αντιστάσεις μας για να μας αλλοτριώσει και τελικά να μας υποτάξει.

Πρώτιστη επιταγή και εθνικό μας  πρόταγμα είναι η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, των αξιών και της ιερή τους παρακαταθήκης ως κόρης οφθαλμού. Το άναμμα των κεριών στο μανουάλι της μνήμης τους. Χρέος μας να ρίχνουμε άφθονο λάδι στο καντήλι της θυσίας τους για να συντηρήσουμε τη φλόγα που θα φωτίζει και θα οδηγεί τα βήματά μας στο δρόμο του αγώνα, της αξιοπρέπειας, της προόδου και της αρετής. Ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας.