Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ (Ελευθεροτυπία)

«Ο χειμώνας του 1983 ήταν βαρύτατος στον Ψηλορείτη και το 1984 αναγκαστήκαμε να σπάμε τον πάγο μέσα στη σπηλιά για να ανασκάψουμε τα υγρά χώματα».

Ετσι, απλά, κουβεντιαστά, σαν να κάθεται στο πέτρινο πεζούλι πατώντας στο φρεσκοανασκαμμένο χώμα αρχίζει την αφήγησή του ο Γιάννης Σακελλαράκης για το «Ιδαίο Αντρο, το Σπήλαιο του Δία και οι Θησαυροί του», ένα βιβλίο που γράφτηκε από τον ίδιο και την σύντροφό του Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, αλλά εκδόθηκε χωρίς αυτόν από τις εκδόσεις «Μίλητος».

Στα 1.538 μ.

Τη χρωστούσε αυτή τη δημοσίευση ο Γιάννης Σακελλαράκης στην αρχαιολογική κοινότητα και βιαζόταν να την προσφέρει «στους Ανωγειανούς που πέρασαν, ζουν κι έρχονται», αλλά και σε όλους τους αλαφροΐσκιωτους που δεν έπαψαν να ονειρεύονται πως στα βάθη της σκοτεινής σπηλιάς του Ψηλορείτη βρήκε καταφύγιο η Ρέα για να γεννήσει τον Δία, φοβούμενη τον Κρόνο που κατάπινε τα παιδιά του.

Το Ιδαίο Αντρο είναι το σπήλαιο της Ιδης (αρχαία ονομασία του Ψηλορείτη) και βρίσκεται σε ύψος 1.538 μ. του κρητικού Ολύμπου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο λαός το αποκαλούσε Σπηλιάρα ή Σπηλιάρα τση Βοσκοπούλας, συνδέοντάς το με έναν άλλο μύθο, που σχετίζεται με τον Ερωτόκριτο και τον τάφο της Βοσκοπούλας.

Εχει ένα τεράστιο άνοιγμα (πλάτους 26,50 μ. και ύψους 9,30 μ.) και βλέπει στην Ανατολή «με ό,τι αυτό σημαίνει για την κατοίκησή του ήδη από τα νεολιθικά χρόνια, αλλά και τη μυστηριακή λατρεία αργότερα».

Το εσωτερικό του δεν είναι μεγάλο. Εχει μια ορθογώνια κεντρική αίθουσα (μήκους 36 μ. και πλάτους 34 μ.) και δύο μυχούς, τον βόρειο και νότιο.

Για τον επισκέπτη τα ενδιαφέροντα αρχαιολογικά σημεία είναι τρία: η ανασκαφική τομή στον νότιο μυχό, ένας τοίχος στο δυτικό τμήμα της κεντρικής αίθουσας και ο βωμός της τέφρας.

Ο Γιάννης και η Εφη Σακελλαράκη δεν αποκλείουν να υπάρχουν και κάποιοι χώροι τελετουργιών, κάποια χάσματα, όπως στα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου σε βάθος εφτά μέτρων έριχναν, μαζί με ειδικά αγγεία, γουρουνάκια που σφάζονταν και δεν τρώγονταν «ως άγευστο θυσία».

Ο βοσκός

Στα τέλη του 19ου αιώνα, πριν από τις επίσημες ανασκαφές, είχε «ανακαλυφθεί» από αρχαιοκάπηλους. «Πρώτος ήταν ο Ανωγειανός βοσκός Γιάννης Πασπαράκης, ο λεγόμενος Μουσάς. Φαίνεται ότι ανακάλυψε το 1884 τυχαία, στη μοναξιά του, κάποια αρχαία αντικείμενα στη λεγόμενη πλατεία, εξωτερικά του σπηλαίου, όπου βόσκευε, κι όπου έγινε και η πρώτη ανασκαφή και παρακινούμενος από το μύθο για τον τάφο της Βοσκοπούλας έσκαψε περισσότερο. Ετσι, αποκτήθηκε η πρώτη, ιδιωτική ακόμη, συλλογή αρχαίων του Ιδαίου Αντρου».

Ο βοσκός, ο ψαράς εμπιστεύονται το μυστικό τους στον έμπορο της κοντινής πόλης χρυσοχόο ή χαλκουργό, για να λιώσουν τα χρυσά και χάλκινα αντικείμενα. «Στο κοντινό στα Ανώγεια Ηράκλειο, χρυσοχόος ήταν το 1884 ο Χανιώτης Ιωάννης Μητσοτάκης, κι αυτός ήταν αποδέκτης των αρχαίων του Ιδαίου Αντρου». Από τη στιγμή που μαθεύτηκε ο τόπος εξόρυξης του θησαυρού, πλήθος Ανωγειανών επιδόθηκαν ομαδικά στη σύληση των αρχαίων. «Σημαντικά χρυσά, χάλκινα ελεφαντοστέινα κ.λπ. ευρήματα που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ως δωρεά της Αρχαιολογικής Εταιρείας πουλήθηκαν από τη χήρα του Ιωάννη Μητσοτάκη».

Η πρώτη ανασκαφή ανατέθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον πρόεδρο του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ιωσήφ Χατζιδάκη σ’ έναν Ιταλό αρχαιολόγο, τον νεαρό Federico Halbherr. Σε βάθος μόλις 1-1,50 μέτρου βρήκε το αρχαίο στρώμα και μια σειρά από χαλκά αντικείμενα και γύρω από το βωμό διάφορα αναθήματα, λύχνους, χρυσά κοσμήματα, πόδια τριπόδων σε μαύρο χώμα μαζί με αποτεφρωμένα κόκαλα. Εμπρός στην πλατεία ήταν βάσεις αγαλμάτων και τριπόδων. Η ανασκαφή συνεχίστηκε από τον Στέφανο Ξανθουδίδη. Ως σημαντικότερη αναφέρεται του Σπυρίδωνος Μαρινάτου, που ακολούθησε, γιατί επισημάνθηκε για πρώτη φορά ο βωμός της τέφρας και η μυκηναϊκή λατρεία.

Κοσκίνισμα

Ο Γιάννης Σακελλαράκης έσκαψε στα μαύρα χώματα του βωμού και κάτω από σωρούς λίθων ή κοσκινίζοντας τα χώματα της ανασκαφής Μαρινάτου όπου έβγαλε πραγματικούς θησαυρούς. Μελετώντας την κεραμική διαπίστωσε ότι το σπήλαιο κατοικούνταν εποχικά από βοσκούς ή κυνηγούς από την Τελική Νεολιθική περίοδο (3300-3000 π.Χ.) έως και τη Μετανακτορική περίοδο (1450-1100 π.Χ.). Τα όστρακα της Πρωτογεωμετρικής και Αρχαϊκής περιόδου (1050-500 π.Χ.) ήταν λιγοστά. Αντίθετα υπάρχει πλήθος ανθρωπόμορφων και ζωόμορφων ειδωλίων προανακτορικής και παλαιονανακτορικής περιόδου.

8ος αιώνας π.Χ.

Τα χρυσά ευρήματα (κοσμήματα, μικρογραφικά αγγεία, ελάσματα από επενδύσεις σκευών ίσως και επίπλων) χρονολογούνται από τα Γεωμετρικά (8ος αι. π.Χ.) μέχρι τα Ρωμαϊκά χρόνια. Λίγο παλαιότερα (9ου-6ου αι. π.Χ.) είναι τα περίπου 300 χάλκινα αγγεία ή θραύσματα αγγείων από την Εγγύς Ανατολή και την Κύπρο. Από τις νεότερες ανασκαφές μετρήθηκαν περίπου 2.000 θραύσματα χάλκινων ασπίδων. Το Ιδαίο Αντρο έκρυβε επίσης πολύτιμα ελεφαντοστέινα έργα τέχνης (1.034 σήμερα), αλλά και αρκετές λίθινες μινωικές σφραγίδες, νομίσματα έως και δαχτυλίδια της Ελληνιστικής και των αρχών της Ρωμαϊκής περιόδου.

Ο αείμνηστος αρχαιολόγος θεωρούσε ότι το Ιδαίο Αντρο περικλείει ολόκληρη την κρητική ιστορία, από την Υστερη Νεολιθική εποχή, το 3000 π.Χ., μέχρι σήμερα. Πέντε χιλιάδες χρόνια. Γι’ αυτόν η μεγάλη εποχή του ανάγεται στα Γεωμετρικά χρόνια και η τελευταία μεγάλη του άνθησή του στα Ελληνιστικά και κυρίως στα πρώιμα Ρωμαϊκά χρόνια, «όταν λειτουργούν φιλοσοφικά εργαστήρια και το επισκέπτονται προσωπικότητες της περιόδου». *