Οι βαθύτατες παραδοσιακές ρίζες των  Καλάντων βυθίζονται στην Ελληνική  παγανιστική αρχαιότητα και στα λεγόμενα  «χελιδονίσματα» που έψαλλαν τα παιδιά  την 1η Μαρτίου (παλαιότατη Πρωτοχρονιά).  Ένα τέτοιο χελιδόνισμα σώθηκε από τον  Αθηναίο:

– Ήλθεν, ήλθεν χελιδών καλάς ώρας άγουσα και καλούς ενιαυτούς…

Και ένα νεώτερο υπαγόρευσε στον Α. Λογαριαστάκη, ο Κ. Μαρουλάκης στο Νικηθιανό Μεραμβέλλου:

– Στο χελιδόνι που’ ρχεται στο σπίτι να φωλιάζει

να δίδεται καλή τροφή να παίρνει, να μισεύγει…

(Παυλάκης Γιάννης, «Ριζίτικα»)

Τα Κάλαντρα όπως ονομάζονται στην Κρήτη, είναι τραγούδια που εμφανίζονται κατά την Βυζαντινή περίοδο καθώς και τα Ριζίτικα και οι Ρίμες. Την ίδια περίοδο εμφανίζονται και τα είδη της βρυσομάνας δημοτικής ποίησης. Ακριτικά τραγούδια, παραλογές και θρησκευτικά τραγούδια όπως το «Μοιρολόι της Παναγίας».

Στην Κρήτη έχουν καταγραφεί διαφόρων ειδών Κάλαντρα που ψάλλονται ακόμα στα χωριά μας με τη συνοδεία λύρας, βιολιού, μαντολίνου, θιαμπολιού, ή μπαντούρας. Κάλαντρα Χριστογέννων, Πρωτοχρονιάς, Φώτων, του Λαζάρου, της Μ. Παρασκευής, πολεμικά κάλαντα (1912-13). Είναι όλα τους αριστουργήματα ποιήσεως, πίστεως και λαϊκής θυμοσοφίας. Τα παιδιά μ’ ένα ιδιαίτερα λυρικό τρόπο, αναγγέλλουν το χαρμόσυνο γεγονός με παινέματα και ευχές προς τους νοικοκυραίους και καταλήγουν σε παράκληση για φιλοδώρημα ή τρατάρισμα. Σε περίπτωση άρνησης οι ευχές γυρίζουν σε περιπαικτικές κατάρες.

Των Χριστουγέννων (Απόσπασμα)

Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα πρώτη γιορτή του χρόνου

Για βγείτε, δείτε, μάθετε που ο Χριστός γεννάται

Γεννάται κι αναθρέφεται με μέλι και με γάλα

Το μέλι τρών’ οι άρχοντες, το γάλα οι γι’ αφεντάδες…

(Παραδοσιακό)

Του Βοσκού (Απόσπασμα)

Επά που καλαντίσαμε να’ ναι ο Χριστός μαζί σας

Ο Αή Βασίλης βοηθός κι οι δώδεκα Αποστόλοι

ν’ αϊδάρουνε στη γέννα ντως, να’ ρχουνται στσι κουρές τως

να ξεμιστεύγουν στσι χιονιές, να βοηθούν στη μάντρα

καλή νομή να κάμετε κι αρίφνητα κουράδια,

να’ ναι κεφαλοπύρωτα, να μη τα πιάνει οδύνη

με τα λεράκια ντως χρυσά, τσι μανακές μπρισίμι

να μη τα βάνουν οι κορφές του Γέρο Ψηλορείτη

να τώσε πέφτει στενασά τση Μεσσαράς ο κάμπος.

Κι ωσά τη λίμνη του Κουρνά να’ ναι το χαλκωμά ντως.

Και σα τη Ζώμιθο ψηλά τα τυρομύζηθρά σας.

Να δίδετε ότινος περνά κι ότινος παρατύχει

δώσε και στσι καλαντιστές, απού καλαναρχούνε…

Φραγκούλης Κωστής (Ανταίος).

ΦΥΛΑΧΤΗ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ