Του ΜΑΝΟΛΗ ΜΙΧ. ΔΑΚΑΝΑΛΗ –Πρώην Αγρονόμος

To θέμα της παρούσας εισήγησης αφορά στους αγώνες των Ανωγειανών στη Μικρασιατική εκστρατεία της οποίας η βιβλιογραφία είναι ελλιπής. Βασική πηγή αποτέλεσε η συλλογή προφορικών κυρίως μαρτυριών από όσους συμμετείχαν στα γεγονότα.⁵

Η προσωπική μου έρευνα ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2009 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα και αφορά τους Ανωγειανούς που πολέμησαν στη Μικρά Ασία και επέστρεψαν σώοι στο χωριό, με τα όποια ψυχοσωματικά προβλήματα υγείας κληρονόμησαν στον πόλεμο και την αιχμαλωσία. Άλλοι από αυτούς τραυματίστηκαν στο πεδίο της μάχης, άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι, άλλοι φυλακίστηκαν και όλοι ανεξαιρέτως  πέρασαν τις κακουχίες του πολέμου σαν ήρωες.  Με το πέρασμα όμως του αδηφάγου χρόνου οι πολεμιστές αυτοί άρχισαν σιγά-σιγά να ξεχνιούνται από τις επερχόμενες γενιές. Εμείς, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Ανωγειανοί, θυμόμαστε αρκετούς από αυτούς να μας διηγούνται στα καφενεία ιστορίες και προσωπικά βιώματα από τη Μικρά Ασία.⁵ Η μακρόχρονη αυτή έρευνα οδήγησε στη σύνταξη ενός μακρύ καταλόγου, ο αριθμός του οποίου ξεπερνά τα 105 άτομα και ο κατάλογος παραμένει πάντα ανοιχτός. Στην έρευνα αυτή με βοήθησε ο ευπατρίδης Ανωγειανός Νίκος Δημ. Μανούσος και αρκετοί άλλοι Ανωγειανοί που τους ευχαριστώ πάρα πολύ.

Το πρωί στις 2 Μαΐου 1919 ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη και αντίκρισε τις κορφές των βουνών της Ερυθραίας, Φώκαιας και τα Μουστούσια όρη ή «Δυο αδέρφια», για τα οποία ο θρύλος αναφέρει, ότι τα δυο αδέρφια ήταν έλληνες απολιθωμένοι μετά την κατάκτηση της Σμύρνης από τους Τούρκους. Από τις κορυφές αυτές φρουρούσαν το ελληνικό πνεύμα της Ιωνίας και παρατηρούσαν για αιώνες το Αιγαίο με την αγωνία της έλευσης του απελευθερωτικού πνεύματος της Ελλάδας. Ο στρατός αποβιβάστηκε με εντολή των Συμμάχων στη Μικρασιατική ακτή και κατέλαβε τη Σμύρνη και μέρος της ενδοχώρας.^{1, 3}

Στις 28-7/10-8/1920 υπογράφηκε η συνθήκη των Σεβρών στο ομώνυμο προάστιο του Παρισιού Σέβρες για λογαριασμό της Ελλάδας την υπέγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η παραπάνω συνθήκη διέθετε χαρακτηριστικά τελικής λύσης

του Ανατολικού ζητήματος και αποσπούσε περίπου τα 4/5 των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για σχηματισμό νέων κρατικών οντοτήτων. ³

Η διαχρονική επαναστατική εθελοντική δράση  των Ανωγειανών, το αδούλωτο  πνεύμα ελευθερίας που τους διακρίνει και ο σκληρός  χαρακτήρας που έχουν αποκτήσει ανά τους αιώνες, τους στοίχισε κατά καιρούς πάρα πολύ ακριβά, με τρία ολοκαυτώματα των Ανωγείων. Το 1822 και το 1867 από τους Τούρκου και  τον Αύγουστο του 1944 πραγματοποιήθηκε το 3ο ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους Γερμανούς, το οποίο αποτέλεσε κορυφαίο γεγονός της Αντίστασης του αγωνιζόμενου λαού των Ανωγείων.

Εκατοντάδες Ανωγειανοί στρατιώτες κληρωτοί και επιστρατευμένοι έξι κλάσεων υπηρέτησαν σε διάφορες μονάδες στη Μικρά Ασία από την πρώτη στιγμή. Στο Εθνικό αυτό προσκλητήριο το αγωνιστικό παρών έδωσαν όλοι οι επιστρατευμένοι νέοι των Ανωγείων.

Το Νοεμβρίου του 1920 οι εκλογές ανέτρεψαν την κυβέρνηση Βενιζέλου και ανήλθε στην εξουσία το Λαϊκό Κόμμα. Το Δεκέμβριο του ιδίου  χρόνου κατόπιν δημοψηφίσματος επανήλθε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην Ελλάδα. Ακολούθησε η δραματική αναστροφή του κλίματος από τους Συμμάχους και η αλλαγή πορείας του συνόλου της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, με τις γνωστές δυσμενείς επιπτώσεις για τη μικρασιατική υπόθεση προς το δυσμενέστερο.^{2, 3}

Στις 12 Αυγούστου 1922 επιτέθηκε ο τούρκικος στρατός κατά του ελληνικού μετώπου. Δεν υπήρξε αιφνιδιασμός, διότι το ελληνικό επιτελείο εκεί ακριβώς περίμενε την επίθεση. Παράλληλα, υπήρξαν ενδείξεις και προειδοποιήσεις στην ελληνική στρατιωτική ηγεσία για επικείμενη τουρκική επίθεση, που ξεκίνησε με μια συντονισμένη επίθεση πυροβολικού που κλόνισε τις ελληνικές δυνάμεις της πρώτης γραμμής. Γενικά η όλη οργάνωση της επιχείρησης ετοιμάστηκε με τεχνική επάρκεια ασυνήθιστη για πολέμους περιφερειακών δυνάμεων. Το τουρκικό ιππικό φαινόταν παντού παρόν συνεπικουρούμενο από τους αντάρτες και τους εξεγερμένους μουσουλμάνους. ³

Στις 15 Αυγούστου η αποσάθρωση των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού είχε ολοκληρωθεί στο Νότο. Η Μεραρχία Τρικούπη στις 17 περίπου 5.000 άνδρες πιάστηκε αιχμάλωτη. Καθώς ο στρατός πλησίαζε στη θάλασσα διογκώνονταν οι αριθμοί των φυγάδων από τις στρατιωτικές μονάδες καταλύοντας κάθε  έννοια συνοχής και επικράτησε χάος. Στη βόρεια πλευρά οι δυνάμεις Εσκί Σεχίρ (Γ΄ Σώμα Στρατού) στις 24 Αυγούστου είχαν υποχωρήσει στην Προύσα. Καθώς η καταστροφή των ελληνικών στρατευμάτων στο νότο είχε ολοκληρωθεί ισχυρές τούρκικες δυνάμεις ενίσχυσαν το Βορά. Κάτω από την πίεση αυτή η 11^η Μεραρχία 4.500 άνδρες αποκόπηκε και αιχμαλωτίστηκε ολόκληρη.¹

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία του στρατηγού Φράγκου και το απόσπασμα  Πλαστήρα αποτέλεσαν την εξαίρεση μπροστά στον καταιγισμό των εξελίξεων, βρέθηκαν να κινούνται χωριστά μέσα στο χάος. Βρήκαν διέξοδο στα μετόπισθεν των τούρκικων δυνάμεων και εκβιάζοντας τις ηγεσίες των πόλεων για τον εφοδιασμό τους, έφθασαν στην παραλία στις 31 Αυγούστου μαζί με χιλιάδες χριστιανών προσφύγων, οδηγώντας μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων και βοοειδών για να τρέφονται. ³

Δυστυχώς τα φθοροποιά αποτελέσματα του Εθνικού διχασμού εξακολουθούσαν να υφίστανται από το 1915, τόσο στο λαό, όσο και στο στράτευμα. Η κατάσταση του στρατεύματος δεν ήταν ευχάριστη, επειδή υπήρχε έλλειψη τροφίμων, πυρομαχικών, δεσμών, εκμηδένιση της πειθαρχίας, με αποτέλεσμα να επικρατήσει απερίγραπτη αταξία.⁶

Η μικρασιατική καταστροφή ήταν από τις μεγαλύτερες καταστροφές του Νέου Ελληνικού Κράτους. Ακολούθησε η ανταλλαγή πληθυσμών και στην Ελλάδα έφτασαν περίπου 1.000.000 έλληνες πρόσφυγες. Μαζί τους χάθηκε οριστικά και η Μεγάλη Ιδέα του έθνους. ^{3, 7}

Τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελούν το ιστορικό, πολιτικό και στρατιωτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έλαβαν χώρα τα γεγονότα από τις αναφερόμενες στο τέλος της παρούσας εισήγησης πηγές. Θα παρουσιαστούν εν συνεχεία οι προφορικές και αυθεντικές αφηγήσεις-μαρτυρίες των Ανωγειανών αιχμαλώτων, οι οποίες εστιάζουν στο δραματικό αγώνα της  επιβίωσής τους.  Θυμίζουν επεισόδια ενός μεγάλους έπους, όπου η διάκριση ανάμεσα στο συμβάν, τη μυθοπλασία και την ιστορία συμφύονται. Εκθέτονται συναρπαστικά γεγονότα με απλή εκφραστική απλότητα ή κοσμητικά επίθετα για την «ιστορία των αιχμαλώτων». Τότε εμείς νεαροί  που τους ακούγαμε να εξιστορούν τα γεγονότα, δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε, αυτά που πέρασαν εξ αιτίας της βαρβαρότητας και  του μίσους των Νεότουρκων.

Όσοι μετά τη συντριβή του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος δεν κατόρθωσαν να διαφύγουν, οδηγήθηκαν στην ενδοχώρα της Τουρκίας για να δουλέψουν σε συνθήκες αιχμαλωσίας στα τάγματα εργασίας, (αμελέ ταμπουρού). Το καθεστώς της αιχμαλωσίας ευτέλιζε κάθε έννοια ανθρωπισμού. Αντιμετωπίζονταν ως τρόπαια στους νικητές, που είχαν πάνω τους εξουσία ζωής και θανάτου. Το ηθικό δίδαγμα που εξάγεται από τις μαρτυρίες είναι ότι ακόμα και όταν το σώμα δεινοπαθεί και δοκιμάζεται η ψυχή δεν παραδίδεται, επιμένει μέχρις ότου αδράξει της ευκαιρίας να σωθεί.

Θα ακολουθήσουν οι αυθεντικές μαρτυρίες αιχμαλώτων από τα Ανώγεια που παρουσιάζουν μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον. Ο Γρηγόρης Σαλούστρος του Γεωργίου γεννημένος στα Ανώγεια Μυλοποτάμου το 1899 υπηρετούσε ως στρατιώτης στην 11^η Μεραρχία και πιάστηκε αιχμάλωτος σχεδόν με το σύνολο της  μονάδας του. Ας δούμε όμως πώς μου διηγήθηκε στις 20 Ιουλίου 1972 με κάθε λεπτομέρεια και χωρίς διάθεση υπερβολής την προσωπική του περιπέτεια.

«Εγώ υπηρετούσα στην 11^η Μεραρχία στα βόρεια της Μικράς Ασίας. Η Μεραρχία μας βρέθηκε στα υψώματα πάνω από τα Μουδανιά. Οι Τούρκοι μας είχαν πάρει φαλάγγι και οπισθοχωρούσαμε άτακτα, μέχρι που αιχμαλωτίστηκε ολόκληρη η μεραρχία. Δεν υπήρχε διοίκηση, ούτε εφοδιασμός και ο καθένας πήγαινε όπου ήθελε, για να σωθεί. Διαλύθηκαν όλοι οι λόχοι δεν βλέπαμε αξιωματικούς. Στο μέρος αυτό υπήρχαν καλλιέργειες, αμπέλια και οπορωφόρα δέντρα, από τα οποία τρώγαμε διάφορους καρπούς για να επιζήσουμε. Προχωρούσα μαζί με ένα φίλο μου στρατιώτη  από την ηπειρωτική Ελλάδα αποκομμένοι από τους άλλους  και μου λέει:

-Γρηγόρη, ήρθε η ώρα που σου έλεγα πριν, να φύγουμε, γιατί σε λίγες ώρες θα μας πιάσουν αιχμάλωτους οι Τούρκοι! Κοίταξε, υπάρχουν καράβια έξω από το λιμάνι των Μουδανιών να μας πάρουν!

-Εγώ του είπα,  δε φεύγω, γιατί στο χωριό θα πούνε, ότι λιποτάκτησα και δε θέλω να με πούνε δειλό.

-Μα Γρηγόρη! Δε βλέπεις δεν υπάρχουν αξιωματικοί, διαλυθήκανε οι λόχοι, γίνεται άτακτη υποχώρηση, πάμε να φύγουμε κι εμείς.

-Του απάντησα ότι δε φεύγω!

Τότε φιληθήκαμε με το φίλο μου, αποχαιρετιστήκαμε και ευχηθήκαμε ο ένας στον άλλο καλή τύχη. Ο φίλος μου πήρε γρήγορα την κατηφόρα για το λιμάνι των Μουδανιών. Όπως έμαθα μετά από χρόνια επιβιβάστηκε αμέσως σε ένα καράβι και επέστρεψε στην Ελλάδα. Ο μεγαλύτερος αριθμός αξιωματικών και στρατιωτών μεταξύ των οποίων και εγώ πιαστήκαμε αιχμάλωτοι. Μαζί με μένα πιάστηκε και ο συγγενής μου Γιώργης Ιωάννου Σαλούστρος ή Φιλιογιώργης.

Μας  έβαλαν τετράδες σχηματίστηκε μια μεγάλη φάλαγγα, ενώ οι αξιωματικοί που μας φύλαγαν, ήταν καβάλα σε άλογα και ο υπεύθυνος μας έλεγε.

-Θα προσπαθήσω να μη μείνει ούτε σπόρος από σας.

Ο ήλιος έκαιγε πολύ, είμαστε καταϊδρωμένοι και φρυγάνισαν τα στόματά μας.         Ζητούσαμε από τον Τούρκο αξιωματικό να μας αφήσουν να πιούμε νερό και μας απαντούσε!

– Σκυλιά ούτε σταγόνα δεν σας δίνω.

Όσοι είχαν λεφτά, έδιναν στους σκοπούς και έπιναν νερό. Από την πολύ κούραση δε νοιώθαμε πείνα, η δίψα όμως ήταν ανυπόφορη. Το μάτι μας είχε θολώσει, αρκετοί έπεφταν κάτω αναίσθητοι και οι πολίτες τους έπαιρναν στο δάσος και τους εκτελούσαν. Όσοι πάλι έκαναν προσπάθεια να φύγουν οι σκοποί τους σκότωναν και ο λοχαγός μας έλεγε.

-Εγώ προσπαθώ να σας γλιτώσω και εσείς μου φεύγετε;

Εμείς φοβηθήκαμε πως θα μας χαλάσουν όλους. Αρκετές μέρες περάσαμε έτσι, μέχρι που να φθάσουμε στην Προύσα σε πλήρη εξάντληση. Στην είσοδο της πόλης έστεκε στο δεξιό πεζοδρόμιο ένας χότζας και με μια κάμα που κρατούσε μαχαίρωνε, όποιο περνούσε από μπροστά του. Όλοι έφευγαν προς την αριστερή μεριά του δρόμου για να σωθούν και ο αξιωματικός φώναζε περιφρονητικά.

-Στις τετράδες! Στις τετράδες!

-Ποιός ξέρει πόσους μαχαίρωσε και πόσοι από αυτούς πέθαναν. Δεν τον εμπόδισε κανείς Τούρκος αξιωματικός ή αξιωματούχος της πόλης. Οι Τούρκοι  έστεκαν στα πεζοδρόμια, μας πετούσαν καρέκλες, μπουκάλια, ποτήρια και ότι άλλο έβρισκαν μπροστά τους από όλες τις μεριές. Μας κτυπούσαν αλύπητα με τις μπαστούνες, μας χλεύαζαν, μας έφτυναν και μας αποκαλούσαν σκυλιά.

Όσοι απομείναμε ζωντανοί φθάσαμε σε ένα στρατόπεδο της πόλης. Μας έβαλαν στη γραμμή και  μας έδωσαν μισή κουραμάνα σε δυο νομάτους. Το βράδυ μας πήραν ό, τι πολύτιμο είχαμε, δακτυλίδια, ρολόγια, χρήματα, ακόμα και τα χρυσά δόντια μας βγάλανε από το στόμα.

Μας χώρισαν σε λόχους, ξεχώρισαν τους τεχνίτες, φουρνάρηδες, μαραγκούς, χτίστες, τσαγκάρηδες, μάγειρους, ράφτες και ανέλαβαν αμέσως υπηρεσίες. Οι υπόλοιποι από την επομένη μέρα δουλεύαμε σε τάγματα εργασίας.  Κοιμόμαστε χάμω στο πάτωμα σε μεγάλους θαλάμους χωρίς στρώματα και κουβέρτες και για να ζεσταθούμε το χειμώνα, ήμαστε ο ένας δίπλα στον άλλο σαν τις σαρδέλες. Η ξεραΐλα, το πολύ κρύο και οι ψείρες δεν μας άφηναν ήσυχους μέρα και νύχτα.  Κάποιος όταν κουραζόμαστε έδινε το παράγγελμα και γυρίζαμε όλοι μαζί από την άλλη μεριά, επειδή  από μόνος του ο καθένας δεν μπορούσε να γυρίσει.

Οι Τούρκοι μας έπαιρναν τα άρβυλα, τα ρούχα, μέναμε ξυπόλυτοι και ρακένδυτοι.  Τα άρβυλά μου ήταν κάπως καλά και θα μου τα έπαιρναν, εγώ όμως τα έσκισα από τα πλάγια και δε μου τα πήραν. Τα είχα όλο το διάστημα της αιχμαλωσίας μου. Το φαγητό ήταν άθλιο συνήθως ελάχιστα όσπρια μέσα σε ζουμί ή αλεύρι σούπα. Εργαζόμαστε πολύ σκληρά, δεν τρώγαμε και έτσι σιγά-σιγά γίναμε σκελετοί. Ζούσαμε σε μια κόλαση και ο θάνατος για μας ήταν μια λύτρωση.

Κάθε πρωί τρέχαμε σε τετράδες λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη και  φτιάχναμε ένα νέο δρόμο. Για να φτάσουμε όμως στο σημείο της εργασίας περνούσαμε ένα ποτάμι που έτρεχε 30-40 πόντους νερό. Για να μην βρέχονται οι Τούρκοι αξιωματικοί και στρατιώτες που μας συνόδευαν, καβαλίκευαν κάθε φορά  αιχμαλώτους και τους περνάγανε απέναντι. Ένα πρωί με φώναξε ένας Τούρκος αξιωματικός και με καβάλησε. Τότε είπα μέσα μου, «κακό μουλάρι» διάλεξες;  Μόλις προχωρήσαμε στο ποτάμι, είπα στους άλλους, θα πέσω στο νερό μαζί του και ας με σκοτώσει, θα λυτρωθώ από τις κακουχίες της αιχμαλωσίας. Τέτοια ζωή δεν την θέλω. Πράγματι όταν ήμαστε στη μέση του ποταμού παραπάτησα, πέσαμε μαζί στο νερό και γίναμε ολόγροι (μούσκεμα). Σηκώθηκε αγριεμένος ο αξιωματικός, όπλισε το τουφέκι του και με σημάδεψε να με σκοτώσει. Τότε του είπα:

-Αμάν, αφέντη, πληγή έχω στο πόδι και του έδειχνα την πατούσα μου. Κατέβασε το όπλο, με κοίταξε περίεργα, ίσως με λυπήθηκε ποιος ξέρει και με άφησε. Μάλλον συμφώνησε με τη γνώμη μου, ότι δηλαδή διάλεξε κακό μουλάρι». Ο Γρηγόρης συνεχίζει τη γλαφυρή και αναλυτική αφήγησή του παρά το πέρασμα των χρόνων.

«Οι μέρες δεν περνούσαν εύκολα με όλα αυτά που τραβούσαμε, δουλειά, ελάχιστο φαγητό, ξύλο, στερήσεις, κακουχίες, η νοσταλγία των δικών μας, η επιθυμία της επιστροφής στην Πατρίδα, όλα αυτά μας είχαν απογοητεύσει και δεν λογαριάζαμε καθόλου τη ζωή μας. Ένα βράδυ ονειρεύτηκα τον Αι Γιώργη καβαλάρη πάνω σε ένα  κάτασπρο άλογο και μου είπε, ότι θα μας αφήσουν ελεύθερους το μεσημέρι της επόμενης μέρας. Ξύπνησα ενθουσιασμένος και έταξα του Αγίου πέντε οκάδες λιβάνι, να το κάψω όλο μαζί στον περίβολο της εκκλησίας του Αϊ Γιώργη στη Μονή Δισκουρίου στο Μυλοπόταμο.

Το πρωί  είπα το όνειρο στους άλλους, οι οποίοι άρχισαν να με κοροϊδεύουν, λέγοντάς μου, ότι δεν γίνονται αυτά τα πράγματα Γρηγόρη!

Πήραμε το δρόμο, φθάσαμε στον τόπο εργασίας και αρχίσαμε τη δουλειά.  Κάθε λίγο μου έλεγε ο συγγενής μου Γιώργης Σαλούστρος ή Φιλιογιώργης.

–Γρηγόρη που είναι ο Αι Γιώργης; Δε βγαίνει το όνειρό σου !

-Εγώ του έλεγα, μη βιάζεσαι θα βγει!

Λίγο πριν το μεσημέρι είδαμε να έρχεται προς το μέρος μας, ένας έφιππος καλπάζοντας καβάλα σε ένα άσπρο άλογο. Πήγε στον Τούρκο αξιωματικό και από τις κινήσεις των χεριών του καταλάβαμε, ότι τον παρατηρούσε σε έντονο ύφος. Τον χαιρέτησε στρατιωτικά ο Τούρκος αξιωματικός και έφυγε πίσω τρέχοντας με το άλογο. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να ήταν Τούρκος αξιωματικός  με πολιτικά ή ο έλληνας πρόξενος από την Προύσα. Σε λίγο η σάλπιγγα σήμανε συγκέντρωση, μπήκαμε όλοι στη γραμμή όπως πάντα και αναχωρήσαμε για το στρατόπεδο. Οι φίλοι μου και όσοι άκουσαν το όνειρό μου, λέγανε:

-Γρηγόρη, το όνειρό σου πάει να γίνει πραγματικότητα!

Όταν  φθάσαμε στο στρατόπεδο μας ανακοίνωσαν, ότι ήρθε διαταγή να μας απολύσουν, αλλά όχι αμέσως. Μας οδήγησαν στα λουτρά κάναμε μπάνιο, μας απολύμαναν για τις ψείρες και μας έδωσαν καινούρια ρούχα και άρβυλα. Έκτοτε δεν εργαζόμαστε, το φαγητό βελτιώθηκε σημαντικά και η συμπεριφορά τους στο εξής ήταν καλή απέναντί μας. Θα πέρασαν περίπου δεκαπέντε με είκοσι μέρες, είχαμε  κάπως παχύνει και μας άφησαν ελεύθερους. Μας παρέλαβε η Ελληνική Πρεσβεία με τον Ερυθρό Σταυρό και μας μετέφεραν στην Αθήνα με πλοίο».

Ο Γρηγόρης Σαλούστρος χαριτολογώντας αναφέρει: «Λένε ότι ο Άγιος περιμένει το τάμα σαράντα χρόνια, εγώ το έκανα έστω και καθυστερημένα το 1970. Στον περίβολο της εκκλησίας του Αι Γιώργη στη μονή Δισκουρίου, άναψα πέντε οκάδες λιβάνι και μύρισε η γύρω περιοχή. Ο ηγούμενος Καλλίνικος μου είπε, να μην το κάψω όλο, αλλά να δώσω ένα μέρος για τις ανάγκες της μονής. Του είπα ότι, έταξα στον άγιο πέντε οκάδες, αλλά κρατώ άλλες πέντε οκάδες για το μοναστήρι. Ο ηγούμενος έκανε ειδική λειτουργία στην οποία παρευρέθηκαν αρκετοί Ανωγειανοί και ακολούθησε τραπέζι».

Τα όσα μου διηγήθηκε ο Γρηγόρης Σαλούστρος  επιβεβαιώνονται και από τους συντρόφους του Γιώργη Ιωάννου Σαλούστρο ή Φιλιογιώργη κάτοικο Ανωγείων, τον Μανώλη Ιωάννη Καλεμάκη (αδερφό της πεθεράς μου) ή Λιανομανώλη από τον Κάτω Ζαρό και τον Γιώργη Δυσσεάκη από τα Μετόχια της Γέργερης, ο οποίος μου ανέφερε ότι μετά το περιστατικό στο ποτάμι οι τούρκοι χειροδίκησαν βάναυσα στο Γρηγόρη, αλλά δεν τον σκότωσαν.

Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί ότι όσοι Ανωγειανοί υπηρέτησαν στο 5/42 σύνταγμα του Πλαστήρα, αισθάνονταν υπερήφανοι που ήταν υπό τις διαταγές ενός τόσου μεγάλου ηγέτη και τούτο το έδειχναν σε κάθε συζήτηση που γίνονταν για  τη Μικρά Ασία. ⁵

Η αδιάλειπτη συμμετοχή των Ανωγειανών πολεμιστών στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913, στον Α΄ παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική εκστρατεία μας γεμίζει με εθνική υπερηφάνεια. Το γεγονός ότι 78 Ανωγειανοί έπεσαν υπέρ της Πατρίδας στα πεδία των παραπάνω μαχών εκφράζει την αυτοθυσία του λαού, την ανιδιοτέλεια του και τους εντάσσει στο Πάνθεον των ηρώων. Τα ονόματά τους είναι καταγεγραμμένα όχι μόνο στο Ηρώο των Ανωγείων, αλλά και στη μνήμη μας αποτελώντας αξεπέραστα πρότυπα αρετής για τις σύγχρονες γενιές.

Παραθέτω παρακάτω κατάλογο των Ανωγειανών που πολέμησαν στη μικρασιατική εκστρατεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΡΑΤΟΥ – ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ 1919-1922.
2. ΒΙΒΛΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ  Τόμος Δ΄ ΤΑΣΟΥ ΜΙΧΑΛΑΚΕΑ.
3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Τόμος 12^ος Εκδόσεις ΔΟΜΗ σελίδες 146-240. Γιώργος Μαργαρίτης Καθηγητής.
4. ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ Γ΄ Ενιαίου Λυκείου  (τεύχος Β΄)  Β. Σκουλάτου – Ν. Δημακοπούλου-Σ. Κόντη.
5. Προσωπικές μαρτυρίες συμμετασχόντων Ανωγειανών στρατιωτών στη μικρασιατική εκστρατεία προς τον Μανόλη Μιχ .Δακανάλη.

6. ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ Εκδόσεις εφημερίδα ΝΕΑ 2011. Α΄ και

Β΄ τόμοι.

7. Ελευθεροτυπία ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Η γενοκτονία των Ποντίων τεύχος 134 ,

Τεύχος 134 σελ. 3-14.

Ανώγεια  12 Αυγούστου 2015.

K   Α   Τ   Α   Λ   Ο   Γ   Ο   Σ

ΑΝΩΓΕΙΑΝΏΝ ΗΡΩΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ 1920-1922

ΠΟΥ ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΣΩΟΙ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ

ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ  Δήμητρης ή Φασαλοδημητράκης.  Ο οποίος έλεγε:

«Δεν είχαμε τίποτα να σκεπαστούμε τη νύκτα και για ν΄ αποφύγουμε το πολύ  κρύο, εγώ έσκαβα στην κοπριά έμπαινα μέσα και σκεπαζόμουνα με αυτή για να ζεσταθώ. Έτσι γλίτωσα». ⁵

=                    Μανώλης ή Δασκαλομανώλης, πιάστηκε αιχμάλωτος.

=                    Κωστής του Νικολάου ή Παπαδοκωστής, Ανθυπασπιστής.

ΑΕΡΑΚΗΣ             Γιώργης ή Πολογιώργης.

ΒΟΥΙΔΑΣΚΗΣ     Μιχάλης του Μάρκου ή Βουιδασκομιχάλης.

ΒΡΕΝΤΖΟΣ           Δημήτρης ή Κουτρικοδημητράκης, υπηρετούσε στο απόσπασμα

Πλαστήρα.

=                    Βασίλης του Νικολάου ή Λοντροβασίλης.

=                    Βασίλης του Αντωνίου ή Αντωναράς.

=                    Γιώργης του Ιωάννη ή Γκράς.

=                    Σταύρος του Εμμανουήλ ή Βρεντζοσταύρος.

=                    Σπυρίδος του Εμμανουήλ ή Βρεντζοσπυρίδος.

=                    Γιάννης του Εμμανουήλ ή Βρεντζογιάννης.

=                    Γιάννης του Ζαχαρία ή Καφατσής.

ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ     Χαράλαμπος του Εμμανουήλ ή Αντριγιάννης. Υπηρέτησε ως  χω-

ροφύλακας στην Προύσα, όπου παντρεύτηκε την ομογενή

μας   Περσεφόνη, η οποία ήταν υπόδειγμα συζύγου και

ανέθρεψε  πέντε παιδιά. ⁵

=                    Γιώργης του Εμμαν. Αντριγάννης.

=                    Στυλιανός του Δημητρίου ή Γιαπεσάκης, συνελήφθηκε

Αιχμάλωτος.

=                    Στρατής του Δημητρίου, συνελήφθηκε αιχμάλωτος.

=                    Μανώλης του Ιωάννη (Πλακιώτισσα).

ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ       Βασίλης του Εμμανουήλ ή Γαρτζόλης. Υπηρέτησε στο 27  Σύν-

ταγμα της Μεραρχίας στη Σμύρνη που ήταν όλοι Κρητικοί. Πήγαν

αργότερα σε αποστολή στον Έβρο. Στη συνέχεια επέστρεψαν

στη Μικρά Ασία, όπου κατέλαβαν την Προύσα και  επα-

νήλθαν στη Σμύρνη.  Τραυματίστηκε στο Εσκί Σεχίρ και νοση-

λεύτηκε στη Σμύρνη. Ύστερα υπηρέτησε στην 1^η Μεραρχία

μέχρι την καταστροφή.

=                     Γιώργης του Εμμανουήλ

=                     Γιάννης του Σήφη ή Σηφογιάννης.

=                     Βασίλης του Μάρκου ή Κοκκινοβασίλης.

=                     Βασίλης του Γεωργίου ή Μπραγκάρος.

=                     Ζαχαρίας ή Μπενάς.

KΕΦΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ. Δημήτρης ή Τσουροδημήτρης, συνελήφθηκε αιχμάλωτος.

=                     Μιχάλης ή Κούντης, οικονομολόγος.

=                     Μανώλης ή Ψευτοδήμαρχος.

=                     Μιχάλης του Ιωάννη ή Χρονομιχάλης.

=                      Γιάννης ή Τσουρογιάννης.

ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ.   Νικολής ή Καλομοιρονικόλας. Τραυματίστηκε και συνελήφθηκε

αιχμάλωτος.

=                     Γιάννης του Γεωργίου ή Ντουλγκέρης.

ΚΟΥΝΑΛΗΣ        Μιχάλης ή Κουναλομιχάλης.

ΚΛΙΝΗΣ               Κώστας ή Κλινόκωστας.

=                    Σπυρίδος ή Κλινοσπυρίδος, υπηρετούσε στο απόσπασμα του

Πλαστήρα.

ΚΩΝΙΟΣ               Μανώλης  ή Κωνιδομανόλης.

ΚΑΨ ΑΛΗΣ         Σταύρος ή Καψαλοσταύρος.

=                    Μανώλης ή Καψαλομανώλης.

=                    Γιάννης του Μιχαήλ.

ΜΑΝΟΥΡΑΣ        Μιχάλης του Εμμανουήλ ή Μανιατομιχάλης. Υπηρέτησε στη Με-

ραχία Κρητών στη Σμύρνη.

=                    Κωστής του Ιωάννη ή Ζουρίδης.

=                    Γιώργης ή Σμαίλης.

=                    Γιώργης του Μιχαήλ ή Μιχαλογιώργης, υπηρέτησε στο πόσπασμα

του Πλαστήρα.

ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Μανώλης ή Μπεομανώλης, υπηρετούσε στο απόσπασμα του

Πλαστήρα. Όταν τον ρωτούσαν αν πιάστηκε αιχμάλωτος έλεγε:

« Εγώ βρε ήμουνα με τον Πλαστήρα». ⁵

ΜΠΡΙΝΤΑΛΟΣ    Γιάννης του Γεωργίου. Δραπέτευσε μαζί με τον    Μερτζανοζα-

χαράκη συνελήφθηκε από τους Τούρκους, αλλά δεν τον εκτέλεσαν.

ΝΤΑΓΙΑΝΤΑΣ     Αριστείδης ή Λαμπριναριστείδης.

ΞΥΛΟΥΡΗΣ         Μιχάλης του Μιλτιάδη ή Χριστομιχάλης Λοχίας. Το 1943 έγινε

Καπετάνιος της Ανταρτικής Ομάδας Ανωγείων.  Υπηρετούσε

στο απόσπασμα του Πλαστήρα.

=                     Μανόλης ή Στρατομανόλης Λοχίας. Υπηρετούσε  στο

απόσπασμα του Πλαστήρα. Τον είχε υπεύθυνο του ποιμνίου

που οδηγούσαν στην οπισθοχώρηση αποτελούμενο από

αιγοπρόβατα και βόδια και από το οποίο σιτίζονταν οι στρα-

τιώτες και οι ομογενείς που προστάτευαν.

=                     Γιώργης του Αντωνίου ή Ψαρογιώργης.

=                     Βασίλης ή Στρατοβασίλης.

=                     Γιάννης ή Κουκουβογιάννης.

=                     Γιώργης του Νικολάου ή Ζωνός συνελήφθηκε αιχμάλωτος. Στα

Καφενεία όταν συζητούσα για τη Μικρά Ασία έλεγε: « Εμένα με

ζέψανε πολλές φορές με το κάρο και μετέφερνα διάφορα

πράγματα».

ΠΑΠΑΔΙΟΣ         Ευάγγελος ή Τζιοβαγγέλης, υπηρετούσε στο απόσπασμα

Πλαστήρα.

ΠΑΣΠΑΡΑΚΗΣ   Γιάννης ή Στειρουλογιάννης, συνελήφθηκε αιχμάλωτος.

=                    Μανώλης του Κωνσταντίνου.

=                    Μύρος ή Αλμπατομύρος.

=                    Μανώλης αξιωματικός, μετέπειτα Ταξίαρχος.

ΠΕΤΡΟΚΟΠΟΣ   Κωστής του Νικολάου.

ΡΟΥΛΙΟΣ             Νικολής του Γεωργίου.

=                    Αντώνης ή Κουβεντατώνης.

ΣΚΟΥΛΑΣ           Γιώργης ή Σωπατάκης, υπηρετούσε στο απόσπασμα του

Πλατήρα.

=                    Γιώργης του Αθανασίου Ανθυπολοχαγός, μετέπειτα δικηγόρος.

Εκτελέστηκε έξω από το Ηράκλειο μαζί με 12 πατριώτες στις

3 Ιουνίου 1942. «Η ζωή χωρίς ελευθερία είναι μηδέν…..

Κάτω οι τύραννοι». Τέτοια φώναξαν οι μελλοθάνατοι ήρωες,

πριν ο γερμανός αξιωματικός διατάξει πυρ.

ΣΚΟΥΛΑΣ         Μύρος του Βασιλείου ή Τζαβελάκης.

=                    Γιάννης του Γεωργίου ή Μιχαλογιαννάκος, ποιητής.

=                    Γιώργης του Βασιλείου ή Τζαβελάκης.

=                    Μανώλης του Χαραλάμπη ή Μάνωλας.

=                    Μανώλης του Κανάκη ή Σωπατάκης.

=                    Μανώλης ή Μπουτσαράς.

=                    Στρατής του Αντωνίου ή Γιουργουλένιος.

=                    Γιώργης του Ανδρέα ή Πιτοπούλιος.

=                    Αντώνης ή Παπαδαντώνης.

=                    Γιώργης ή Ρωμανός, κατοίκησε μετά στις Στέρνες Μονοφατσίου.

=                    Γιώργης του Αντωνίου ή Γιουργουλένιος.

ΣΜΠΩΚΟΣ           Γιώργης του Ιωάννη ή Σμπωκογιώργης, ήταν στο απόσπασμα του

=                    Χριστόδουλος του Ιωάννη.

=                    Γιώργης του Εμμανουήλ  ή Ατζαρογιώργης.

ΣΠΑΧΗΣ             Οδυσσέας του Κωνσταντίνου.

ΣΟΥΛΤΑΤΟΣ      Γιάννης ή Βρούβας.

ΣΑΛΟΥΣΤΡΟΣ    Γρηγόρης του Γεωργίου, πιάστηκε αιχμάλωτος.

=                  Γιώργης του Ιωάννη, πιάστηκε αιχμάλωτος.

=                  Μανώλης του Ηρακλή ή Κανακομανόλης.

=                  Μανώλης του Ιωάννη ή Φιλιομανόλης.

ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ  Μανώλης του Ζαχαρία ή Μερτζανοζαχαράκης.

Πιάστηκε αιχμάλωτος και κλείστηκε με πολλούς στο κάστρο του Αφιόν   Καραχισάρ. Δραπέτευσε με άλλους 10 και μετά από 92 μέρες κακουχιών,  πείνας και μεγάλων κινδύνων  που πέρασε, έφθασε μόνος του στο Γαλλικό- Αγγλικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη. Δεν πίστευαν στα μάτια τους οι Γάλλοι και μετά από  κάμποσες μέρες τον έστειλαν στην Αθήνα.

=                  Γιώργης ή Τσάκαλος. Συνελήφθη αιχμάλωτος, ήταν ο μόνος που

Γνώριζε ότι δραπέτευσε ο Μερτζανοζαχαράκης, γιατί κρατούνταν

μαζί στη φυλακή.

=                  Μανώλης του Ιωάννη ή Σοροκάκης.

=                  Βασίλης του Δημητρίου.

=                  Βασίλης του Δημητρίου ή Βασίλακας.

=                  Σταυρακάκης του Γεωργίου ή Κατσιφάρης .

ΦΑΣΟΥΛΑΣ        Βασίλης του Γρηγορίου ή Γρηγοροβασίλης.

=                  Χαράλαμπος του Εμμανουήλ, πιάστηκε αιχμάλωτος.

=                  Γιάννης του Γεωργίου ή Νταμπακογιάννης.

=                  Κώστας του Εμμανουήλ.ή Φασουλόκωστας.

=                  Γιάννης του Εμμανουήλ. Παντρεύτηκε από τη Σμύρνη

και   πήρε το παρατσούκλι Σμυρνιός.

=                  Βαγγέλης  του Εμμανουήλ.

=                  Βασίλης του Γρηγορίου ή Γρηγοροβασίλης

=                  Μανώλης του Γωργίου ή Φουντάς. .

ΦΡΥΣΑΛΗΣ        Αριστείδης ή Μαρδόνιος. Τραυματίστηκε.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ           Ευριπίδης του Εμμανουήλ Λοχίας. Υπηρετούσε στη φρουρά του

Πλαστήρα. Στην παρέλαση που έγινε στην Αθήνα μετά την

Επικράτηση του κινήματος Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά 14/17

Σεπτεμβρίου 1922 ήταν σημαιοφόρος. Σχετικό βίντεο έχει

παρουσιάσει η ΕΡΤ.

ΧΑΙΡΕΤΗΣ          Μανώλης του Στυλιανού ή Στελομανώλης, πιάστηκε αιχμάλωτος.

=                 Στυλιανός του Εμμανουήλ ή Παλιάτσος.

=                 Αριστείδης του Εμμανουήλ .

=                 Ελευθέριος του Ιωάννη ή Κατσούφης.

=                 Χαράλαμπος του Εμμανουήλ ή Χαιρετοχαραλάμπης.

=                 Βασίλης του Εμμανουήλ ή Αρκούδος, τραυματίστηκε.

ΧΑΧΛΙΟΥΤΗΣ   Γιώργης του Κωνσταντίνου.

=                 Αλέξανδρος του Κωνσταντίνου.

=                 Κωστής ή Καζάνης.

=                 Μανώλης ή Καζάνης.

XAΡΩΝΙΤΗΣ      Γιώργης του Εμμανουήλ  (Σίσαρχα).

Ανώγεια  11 Αυγούστου 2015

ΜΑΝΟΛΗΣ ΜΙΧ.ΔΑΚΑΝΑΛΗΣ

ΠΡΩΗΝ  ΑΓΡΟΝΟΜΟΣ

Αναρτήθηκε στις 17-8-2015 στο mires46.blogsrot.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η εισήγηση του δασκάλου και πρώην Δημάρχου Ανωγείων Γιώργη Σμπώκου για το Τρίτο Ολοκαύτωμα των Ανωγείων στη Ιστορική διημερίδα “Ιστορικές αναφορές από την νεότερη ιστορία των Ανωγείων” που οργανώθηκε από το Δήμο Ανωγείων στις 12 και 13 Αυγούστου 2015 στην αίθουσα “Μανώλης Κεφαλογιάννης – Τράπεζα Πειραιώς Ανωγείων”.

“Κυρίες και κύριοι

Θα ήθελα να μου επιτραπεί ν’ αφιερώσω την παρούσα ομιλία μου στους  συγχωριανούς μου αγωνιστές και τους συναγωνιστές τους, γυναίκες και άντρες, οι οποίοι συμμετέχοντας στους αγώνες για Πατρίδα και Λευτεριά στη διάρκεια των 50 πρώτων χρόνων του 20^ου αιώνα ,χάρισαν τη ζωή τους τιμή και θυμίαμα στο βωμό του, ‘’ Υπερ Πάντων Αγώνα’’ με ιδιαίτερη έμφαση στην περίοδο 1941-1944, στην οποία τα ιερά και καθαγιασμένα χώματα της λατρεμένης πατρίδας, πατούσε και καταδυνάστευε το τέρας του γερνανοιταλικου ναζισμού και φασισμού.

– Τ’Ανώγεια και γενικότερα η παροχή του Ψηλορείτη, κατέχουν όχι μόνο το κέντρο της Κρήτης γεωγραφικά, αλλά και το χώρο στον οποίο παλλόταν και πάλλεται  η καρδιά της, από τα μινωικά χρόνια και μέχρι σήμερον.

Την Κρήτη πάντα εποφθαλμιούσαν γειτονικοί λαοί και θεωρούσαν επιτυχία  στο μέγιστο βαθμό, την κατάκτηση και κατοχή της, με πρώτους, την περίοδο προ τον μινωικών  χρόνων να την κατέχουν οι Αιγύπτιοι και Συροφοίνικες και κατά τα τελευταία 1200 χρόνια πέρασε στην κατοχή, Αράβων, Βενετσιάνων, Τούρκων και Γερμανοιταλων σκλαβιές αιώνων , ίσως οι σκληρότερες που γνώρισε ποτέ τόπος της γης.

Αν εξαιρέσουμε τα περίπου 200 χρόνια που η Κρήτη τελούσε ημιελεύθερη υπο την κυριαρχία των ομόδοξων Βυζαντινών φεουδαρχών τα υπόλοιπα 840 χρόνια και μέχρι το 1900 τελούσε υπό τον αβάστακτο ζυγό Αράβων, Ενετών και Τούρκων.

Με τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους και ιδιαίτερα από το 1897 αρχίζουν οι πόλεμοι για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων Ελληνικών Πατρίδων και λιγο αργότερα, με  την ηγεσία του Μεγάλου Έλληνα, Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου, δημιουργείτε η Μεγάλη Ελλάδα των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων, μετά από αιώνες που κράτησαν ως το 1922 και τη Μικρασιατική καταστροφή, θλιβερό επίλογο σε μια σειρά λαμπρών πολεμικών και διπλωματικών θριάμβων. Και στο μεγάλο αγώνα δημιουργίας της Μεγάλης Ελλάδας, τ’ Ανώγεια και η Κρήτη γενικότερα συμμετέχουν ολόψυχα.

Πολλά Σώματα Εθελοντών φεύγουν και πολεμούν στα μέτωπα της αλύτρωτης Ηπείρου και Μακεδονίας. Χαρακτηριστική η περίπτωση των Ανωγειανών, που τρια εθελοντικά Σώματα τους υπό  την ηγεσία των καπετάνιων < Εμμαν. Σκουλα, Μιχάλη Κεφαλογιάννη και Αθανασίου Σκουλά, και τα οποία περιλαμβάνουν από αμούστακα παλικάρια, όπως το δεκαπεντάχρονο Αριστείδη Καλομοίρη, ως τους εβδομηντάχρονους γέρους καπετάνιους Βασίλη Πλεύρη, Γεώργιο Μασαούτη και Γεώργιο Μανουρά ή Ζωνό, αγωνίζονταν συνεισφέροντας σημαντικά στον Εθνικό Αγώνα.

Το ίδιο, με ηρωισμό και αυταπάρνηση αγωνίζονται και τα στρατευμένα παλικάρια της Κρήτης και του Ψηλορείτη, προσφέροντας εκατοντάδες νεκρούς στο βωμό της Λευτεριάς. Η προσφορά μόνο των Ανωγείων ανέρχεται σε 78 νεκρούς ήρωες, εκ των οποίων οι 7 ήσαν αξιωματικοί, οι 10 υπαξιωματικοί και οι 61 οπλίτες.

Πρίν  ακόμη σβήσει ο απόηχος των σκληρών και αιματηρών  πολέμων που για την Ελλάδα κράτησαν ολόκληρο το πρώτο τέταρτο του 20^ου  αιώνα και μόλις η ρημαγμένη χώρα άρχισε να βάζει τις βάσεις για μια ειρηνική περίοδο προόδου, και ευημερίας υπό την καθοδήγηση του δημιουργού της Νέας Μεγάλης Ελλάδας, Εθνάρχη, Ελευθερίου Βενιζέλου, νέα δεινά άρχισαν να επισωρεύονται, και τα τύμπανα ενός νέου καταστρεπτικού, παγκόσμιου, πολέμου, άρχισαν να ηχούν στα τέλη της δεκαετίας του 1930.Στον πόλεμο αυτό σύρεται και η Ελλάδα, που παρά τις χαίνουσες  ακόμη πληγές και το ρημαγμένο ανθρώπινο δυναμικό της, μπαίνει στην πρωτοπορεία  του αγώνα για τη σωτηρία και ελευθερία, τη δική της, και του κόσμου ολόκληρου .Και φτάνουν οι δύσκολες ημέρες του 1940 και πάλι τα απροσκύνητα νιάτα της Κρήτης δίνουν το παρόν μαχόμενα στα αλβανικά βουνά και τα οχυρά της Μακεδονίας και μεγάλος αριθμός  όσων θυσίασαν ζωή και αρτιμέλεια στον  ‘’Υπέρ Πάντων Αγώνα’’

Μόνο από τ’ Ανώγεια  η προσφορά θυσίας ανήλθε σε 22 νεκρούς, και  ξαφνικά αρχίζει να σκοτεινιάζει ο ουρανός της Κρήτης από τα αεροπλάνα και τα  στίφη των ουρανοκατέβατων Ναζί επιδρομέων. Η Κρήτη ανατραντάζεται  και σύσσωμος ο λαός της, πλην των στρατευμένων παιδιών της, που βρίσκονται το Μάη τούτο το φοβερό του 1941 εγκλωβισμένα στην άλλη Ελλάδα, λόγω της κατάρρευσης του μετώπου κατά των Γερμανοιταλων, υπακούοντας  στην εσώψυχη φωνή του καθήκοντος, που πάντα φώλιαζε και φωλιάζει στην ψυχή τους, αρπάζει τα όπλα του τα ιερά, παλιά μα τιμημένα και σπεύδει  ν’ αντιμετωπίσει τον εχθρό της Μάνας Πατρίδας, ο οποίος  τόσο απρόκλητα επιβουλεύεται τη ζωή, την τιμή και τη λευτεριά τους.

Συγκεντρώνονται στο Πατζιμά, χώρο πτώσης των αλεξιπτωτιστών, ορεσίβιοι και πεδινοί Μυλοποταμίτες  και υποδέχονται  με οργή και αγανάκτηση τον επιδρομέα, προξενώντας  του μεγάλες απώλειες μα κι από τη μεριά τους το τίμημα είναι μεγάλο. Πενήντα  ένα αθάνατα παλικάρια αφήνουν  την τελευταία τους πνοή στα λιόφυτα και τις αγριάδες του Κάτω Μυλοποτάμου , ποτίζοντας με το αίμα τους την πάντα αδούλωτη γη των προγόνων τους.

Τιμή και καύχημα για τους μεταγενέστερους, τα ονόματά τους, τα οποία σήμερα κοσμούν το λαμπρό μνημείο, που στήθηκε προς τιμή τους στο χώρο που καθαγίασαν με τη θυσία τους, το θρυλικό Πατζιμά κι ανάμεσά  τους  και πέντε  Ανωγειανοί οι :1)Καλλέργης Βασίλειος  2) Μανουράς Εμμανουήλ 3)Παπαδιός Γεώργιος 4)Πατάρης Δημήτριος και 5) Σκουλάς Γεώργιος  ( Τσαβελάκης).

Όμως, τον ωραίο αγώνα τους οι ορεσίβιοι του Ψηλορείτη δίνουν και  στο άλλο επίσης μεγάλο θέατρο των μαχών, στο Ηράκλειο και το πεδινό Μαλεβίζι  και μεγάλος αριθμός των νεκρών ηρώων, υπερασπιστών της Κρητικής λευτεριάς. Ανάμεσα τους συγκαταλέγονται και οι 11 Ανωγειανοί, που έπεσαν στου Αγάκο το Μετόχι και έξω από τα τείχη του Ηρακλείου και είναι οι ακόλουθοι:  1) Κεφαλογιάννης Βασίλειος 2) Κεφαλογιάννης Χαρ. 3) Καβλέντης Νικόλαος, 4) Μαγούλιος Κωνσταντίνος 5) Μανουράς Ιωάννης (Σμαίλης) 6) Ξημέρης Ιωάννης 7)Πλεύρης Γεώργιος 8) Σπαχής Ιωάννης 9) Φασουλάς Ιωάννης 10) Ξυλούρης Ιωάννης Γκεγκρέζος) 11) Καλλέργης Γεώργιος.

Και ο αγώνας ο ιερός για τη λευτεριά της Κρήτης συνεχίζεται άμεσα μετά την κατάληψη της από τους Γερμανούς. Ο Ψηλορείτης σε όλη την έκταση του γεμίζει από ένοπλους αγωνιστές της λευτεριάς. Κάθε πλαγιά και κορυφή του ιερού βουνού γίνεται χώρος λευτεριάς και αντάρτικο λημέρι. Άξιοι πατριώτες και ηγήτορες όπως, ο Στεφανογιάννης, ο Σατανάς, ο Μπαντουβάς, ο Πετρακογιώργης, ο Χριστομιχάλης, ο Ποδιάς και άλλοι, συγκροτούν τις αντάρτικές ομάδες τους και συνεργαζόμενοι με τους συμμάχους Άγγλους και Ρώσους, δίνουν τον ιερό για την λευτεριά αγώνα. Μεγάλη και βροντερή η προσφορά τους στο διάστημα της τετραετούς Γερμονοιταλικής κατοχής, αλλά και πολλές οι θυσίες που πρόσφεραν στον βωμό της λευτεριάς.

Οι Γερμανοί γνωρίζοντας ότι ο Ψηλορείτης είναι φωλιά αδούλωτων επαναστατών και φοβερών μαχητών, που βάζουν τροχοπέδη στη στιγνή, αιματοβαμμένη και ολέθρια πορεία τους, τον κάνουν απαγορευμένη ζώνη από το υψόμετρο των 1000 μέτρων και πάνω και όσοι συλλαμβάνονται μέσα σε αυτή εκτελούνται αμέσως ή εξαφανίζονται, χωρίς ποτέ κανείς να μάθει τι απέγιναν, που τους εκτέλεσαν και οι τάφοι τους παραμένουν άγνωστοι.

Μεγάλος αριθμός των φονευθέντων από τους Γερμανούς και τους συνεργαζόμενους μ’ αυτούς  κεσταμπίτες κι αμέτρητοι οι τόποι όπως ο Μαυριάς, ο Κάμπος της Νίδας, το Κορίτσι, ο Γουρνόλακκος, ο Πετριάς, ο Ποταμός του Μάκρη, τα Σίσαρχα, το Γωνιανό Φαράγγι, τα Τυλισσανά Αλώνια, το Κερατίδι κι αλλού, όπου πραγματοποιήθηκαν ομαδικές ή ατομικές εκτελέσεις.

Οι Γερμανοί, αντιλαμβανόμενοι, ότι τα σκληρά μέτρα που λάμβαναν κατά τα δύο πρώτα χρόνια κατοχής της Κρήτης, ουδέν απέδωσαν και απεναντίας το αντιστασιακό κίνημα ολοένα γιγαντωνόταν, παίρνουν την απόφαση να κτυπήσουν κατευθείαν το κέντρο και την ψυχή του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητικών, την περιοχή του Ψηλορείτη, όπου ήξεραν ότι ήδρευε το σύνολο σχεδόν των αντάρτικων ομάδων. Θέλουν να τις εξουδετερώσουν, εξασφαλίζοντας συγχρόνως και τη δική τους ασφάλεια και προστασία, σε περίπτωση συγκέντρωσης και αποχώρησης τους από την Κρήτη, πράγμα που άρχισαν να προδικάζουν οι εξελίξεις και οι αποτυχίες που είχε ο Γερμανοιταλικός Άξονας σε όλα τα μεγάλα μέτωπα του πολέμου.

Και πράγματι κατά τη διάρκεια του 1943 άρχισε να διαφαίνεται ξεκάθαρα ότι η πλάστιγγα της νίκης έχει πλέον γείρει προς τη μεριά των Συμμάχων και η αντίστροφη μέτρηση για τους θριάμβους του Γ Ράιχ έχει αρχίσει. Οι Γερμανοί έχουν καταλάβει ότι ο πόλεμος χάθηκε για αυτούς και αγωνίζονται με νύχια και  με δόντια για τη σωτηρία και την υποχώρηση τους.

Στην Κρήτη ο αγώνας της Αντίστασης γιγαντώνεται και ο Ψηλορείτης εξακολουθεί να παραμένει το κέντρο του αντάρτικου αγώνα. Στρατηγικό σχέδιο των Γερμανών είναι η υποχώρηση και συγκέντρωση τους στα Χανιά, από όλη την Κρήτη. Όμως, η γνώση για την αύξηση της δύναμης των ενόπλων αντάρτικών σωμάτων του Ψηλορείτη και τα στενά περάσματα διέλευσης κατά την υποχώρηση, ιδιαίτερα των πολυπληθών τμημάτων του Ηρακλείου, μέσω Μυλοποτάμου και Αμαρίου, αυξάνουν το φόβο και την αγωνία τους.

Άμεσα βάζουν σε ενέργεια σχέδιο με στόχο τη διάλυση των αντάρτικων σωμάτων του Ψηλορείτη και την κατατρομοκράτηση των ορεινών πληθυσμών του. Επιχειρούν επιδρομές στα ορεινά του Ψηλορείτη με αφετηρίες το Ηράκλειο, τον Κρουσώνα, το Γαράζο, το Γενί Γκαβέ, και το Τυμπάκι. Στις επιδρομές συμμετέχει και ένας σημαντικός αριθμός βδελυρών υποκειμένων, τα οποία ο λαός ονόμασε δωσίλογους και κεσταμπίτες.

Πρώτες επιδρομές πραγματοποιούνται από τις δυνάμεις Τυμπακίου οι οποίες κτενίζουν τη νότια πλευρά του Ψηλορείτη και φθάνουν ως την περιοχή του Κάμπου της Νίδας. Λεηλατούν, αρπάζουν κοπάδια και άλλα κτηνοτροφικά προϊόντα. Στη Νίδα συλλαμβάνουν αρκετούς βοσκούς, εκ των οποίων τελικά έξι Ανωγειανοί οι : Ιωάννης Μανουράς, Γεώργιος Σμπώκος, Θεόδωρος Σμπώκος, Μιχαήλ Κουνάλης, Βασίλειος Κουνάλης, και Κων/νος Σταυρακάκης οδηγούνται όμηροι στα Χανιά και επιβιβάζονται σε πλοίο με προορισμό τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το πλοίο βυθίζεται από αγγλικά αεροπλάνα έξω από τη Σούδα και όσοι βρίσκονται σ’ αυτό σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν, πλην ολίγων Ιταλών που γνώριζαν κολύμπι και διεσώθησαν.

Στόχος των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στη νότια πλευρά του Ψηλορείτη ήταν να εξαναγκάσουν τους αντάρτες να κινηθούν προς τη βόρεια πλευρά του Ψηλορείτη, όπου πίστευαν ότι οι δυνάμεις τους θα μπορούσαν να τους εγκλωβίσουν και εξουδετερώσουν.

Σχεδόν ταυτόχρονα μεγάλες δυνάμεις των Γερμανών κινούνται από Ηράκλειο και μέσω Κρουσώνα, Γωνιών, Σεισάρχων, και Ανωγείων κτενίζουν κυριολεκτικά την βορειοανατολική πλευρά του Ψηλορείτη και όσους συλλαμβάνουν στην καθορισθείσα απ’ αυτούς απαγορευμένη ζώνη τους εκτελούν αμέσως. Στη θέση Μαυριάς, παρά τη Ζώμυθο συλλαμβάνονται οι: Βενιζέλος Νύχταρης από τα Λιβάδια, Χαράλαμπος Τουπής και Βασίλειος Ξυλούρης από τ’ Ανώγεια, ο τελευταίος παιδί 12 ετών και εκτελούνται επί τόπου. Στη θέση Ασφενταμιάς συλλαμβάνεται ο Μιχαήλ Βρέντζος, ο οποίος οδηγείται στη Νίδα και εκεί εκτελείται, κατά τρόπο απάνθρωπο από τον κεσταμπίτη Μαγιάση, τον οποίο μετά την απελευθέρωση έσφαξε μέσα στην αίθουσα του δικαστηρίου στο Ηράκλειο, όπου δικαζόταν ο Γεώργιος Βρέντζος  ή Τηγανίτης, αδελφός του Μιχάλη.

Ακολουθεί η δράση ισχυρού γερμανικού αποσπάσματος το οποίο ξεκινά από το Αρκάδι και χτενίζει το Αβδελλιανό , Αγιομαμήτικο, Καλυβιανό και Λιβαδιώτικο αόρι. Στην πορεία του συλλαμβάνουν 12 βοσκούς και 2 παιδιά. Φθάνουν και διανυκτερεύουν στη θέση «Βίκια Λαγκός». Το πρωί της επόμενης, 3-9-1943, κατεβαίνουν οδηγώντας τους συλληφθέντες στο Γουρνόλακκο, στα όριο Ζωνιανού και Λιβαδιώτικου αοριού κι αφού έδιωξαν τα δύο παιδιά ετοιμάζονται να εκτελέσουν τους υπόλοιπους. Όμως τα 12 υπέροχα παλικάρια δε δέχονται τον παθητικό θάνατο και αστραπιαία διασκορπίζονται και τρέχουν προς όλες τις κατευθύνσεις, έχοντας λιγοστές ελπίδες να διασωθούν, γιατί οι ακροβολισμένοι Γερμανοί τους γαζώνουν με τα πυρά τους και μόνο ένας ο Ελευθέριος Σαρρής από τον Άγιο Μάμα, καταφέρνει να διαφύγει και να διασωθεί τραυματισμένος στο χέρι. Δεν μπόρεσε όμως να διασωθεί από την φοβερή όψη του θανάτου που αντίκρισε και λίγο αργότερα πεθαίνει τρόφιμος σε ψυχιατρείο.

Όμως, μεταξύ των έντεκα που έπεσαν στο Γουρνόλακκο, ένας ζει και αναπνέει. Είναι ο δεκαεξάχρονος τότε Ιωάννης Νικηφόρος από την Κάλυβο. Το τραύμα του στο κεφάλι ήταν τόσο συντριπτικό, ώστε οι Γερμανοί εθεώρησαν περιττό να του δώσουν τη χαριστική βολή, σηκώθηκε νομίζοντας ότι μπορούσε να φύγει από τον τόπο της φρίκης, αλλά σωριάστηκε αναίσθητος στη ρίζα ενός αφουφούλακα, όπου αργότερα ο πατέρας του και διάφοροι Ζωνιανοί και Λιβαδιώτες που έφθασαν στο Γουρνόλακκο, τον παρέλαβαν και τον μετέφεραν στα Λιβάδια  και από κεί στ’ Ανώγεια , στα Σείσαρχα, στο Γενί Γκαβέ και στο Ηράκλειο και ο Γιάννης Νικηφόρος επέζησε και εξακολούθησε μέχρι πριν από λίγους μήνες να χαίρεται τη ζωή, μεγάλο δώρο της μοίρας του, αλλά και της πίστης και ψυχικού και του σωματικού του σθένους.

Και δυστυχώς το δράμα του Γουρνόλακκου δεν είχε ολοκληρωθεί. Συγγενείς και φίλοι των εκτελεσθέντων, συνοδευόμενοι από τον παπά Βαρδιάμπαση των Λιβαδίων ξεκινούν και φθάνουν, συνολικά 25 άτομα στο Γουρνόλακο, για να αποδώσουν τις τελευταίες τιμές στους ήρωες νεκρούς, να τους πετρώσουν για ν’ αποφευκτεί η σύληση τους, από τα όρνια και τους σκύλους.

Βάζουν τρεις σκοπούς και οι υπόλοιποι επιδίδονται στα σχετικά με την ταφή και το πέτρωμα των νεκρών. Όμως η μοίρα άρχισε να παίζει και πάλι το σκληρό της παιχνίδι. Γερμανικό απόσπασμα, προερχόμενο από το Γαράζο φτάνει στα Ζωνιανά με κατεύθυνση προς τον Ψηλορείτη. Στο διάστημα παραμονής του αποσπάσματος στα Ζωνιανά φεύγει η Ζωνιανή Πελαγία Παρασύρη προς το αόρι κι όπως ανεβαίνει σκορπίζει προς όλες τις κατευθύνσεις το σύνθημα «Οι τράγοι ανεβαίνουν στ’ αόρι». Πολλοί βοσκοί σπεύδουν να εξαφανιστούν και οι τρεις σκοποί του Γουρνόλακκου μεταβιβάζουν το μήνυμα σ’ όσους ασχολούνται με την ταφή των νεκρών και σπεύδουν να εξαφανιστούν.

Μερικοί ετοιμάζονται ν’ αφήσουν την ταφή και να φύγουν, αλλά ένας από τους 22, επονομαζόμενος Πρεζάνης, τους καθησυχάζει και τους επιδεικνύει σημείωμα γραμμένο στα γερμανικά, διαβεβαιώνοντας τους ότι, όπως του ο φρούραρχος Γενί-Γκαβέ Σήφης (λοχίας Ολεγχάουερ), με τον οποίο είχε φιλικές σχέσεις, έγραφε ότι μπορούσε να κυκλοφορεί αυτός και η παρέα του παντού ελεύθερα. Ο Πρεζάνης φαίνεται ότι ήταν πειστικός και όλοι παρέμειναν και συνέχισαν το έργο τους.

Σε λίγο κατέφθασε το γερμανικό απόσπασμα και περικύκλωσε το Γουρνόλακκο, συγκεντρώνοντας στο πιο βαθύ σημείο τους 22 και τους εκτέλεσε. Λέγεται ότι ο λοχίας Ολεγχάουερ ή Σήφης, ο οποίος είχε χορηγήσει το σημείωμα στον Πρεζάνη, ομολόγησε αργότερα, ότι στο σημείωμα έγραφε να εκτελεστεί αμέσως όπου συλληφθεί αυτός που το κρατάει και η παρέα του.

Έτσι ολοκληρώθηκε το δράμα της Μεγάλης Θυσίας των 32 ηρώων πατριωτών στο Γουρνόλακκο και σήμερα τα ονόματα τους είναι χαραγμένα σε λαμπρό μνημείο που στήθηκε στο χώρο της εκτέλεσης. Όμως το δράμα και η μεγάλη προσφορά θυσιών δεν τελείωσαν εδώ στο Γουρνόλακκο.

Οι Γερμανοί απέτυχαν να θίξουν, ούτε στο ελάχιστο, τους αντάρτες το 1943και η προσπάθεια τους συνεχίστηκε το 1944. Από το χειμώνα κι ενώ ο Ψηλορείτης ήταν σκεπασμένος χιόνι, επιχειρουν κλοιό στ’ Ανώγεια τη 13^η Φεβρουαρίου 1944, πιστεύοντας ότι οι αντάρτες βρισκόταν μέσα σ’ αυτά. Με τον κλοιό καταφέρνουν να συλλάβουν τον αρχηγό της Αντίστασης Ιωάννη Στεφ. Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη τον οποίο και εκτελούν. Φεύγοντας από τ΄ Ανώγεια συλλαμβάνουν και παίρνουν μαζί τους, τους ακόλουθους Ανωγειανούς: Σμπώκο Κων/νο, Δραμουντάνη Γεώργιο, Κονιό Ιωάννη, Κοκοσάλη Ανδρέα, Κοκοσάλη Εμμανουήλ, Μανουρά Νικολαο, Μανουρά Βασίλειο, Σαλούστρο Ανδρέα, Σαλούστρο Αλκιβιάδη, Αεράκη Ανδρέα και Σταυρακάκη Ιωάννη. Τα ίχνη των αναφερθέντων Ανωγειανών εχάθησαν. Λέγεται ότι εκτελέστηκαν στην περιοχή του Ηρακλείου.

Ακολουθούν κατά το 1944 αρκετές επιδρομές των Γερμανών προς την ορεινή περιοχή. Σε μια από τις εξορμήσεις από τη μεριά του Κρουσώνα, αιφνιδιάζουν ομάδα ανταρτών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και σκοτώνουν 5 απ’ αυτούς: Μαυράκη, Μυσιρλή, Καλέμπουμπα, Φιλιππάκη Νικόλαο και Καλυβιανάκη Μιχάλη. Σε άλλη εξόρμηση το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, πάλι από τον Κρουσώνα, ισχυρό γερμανικό απόσπασμα προχωρεί και φθάνει στην περιοχή Μύθιας, όπου συγκρούεται με την Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγειανών «Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ», και τρέπονται σε φυγή, εγκαταλείποντας στη θέση Κορίτσι μεγάλο μέρος του εξοπλισμού του και όλα όσα είχαν λεηλατήσει από τα μιτάτα κατά την πορεία τους.

Απογοητευμένοι οι Γερμανοί στην προσπάθεια τους να εξουδετερώσουν τη Αντίσταση του Ψηλορείτη, η οποία άρχισε να γίνεται γι’ αυτους, ακόμα περισσότερο επικίνδυνη, ιδιαίτερα μετά την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε, το σαμποταζ της Δαμάστας και τη μάχη στο Σφακάκι, επιδίδονται σε ένα όργιο καταστροφών κράτησης των κατοίκων του Ψηλορείτη και με την απειλή ότι, για κάθε νεκρό Γερμανό στρατιώτη θα εκτελούνται 50 όμηροι.

Την 13^η Αυγούστου 1944 ο Γερμανός Φρούραρχος Κρήτης Χ. Μίλλερ εκδίδει την ακόλουθη διαταγή ισοπέδωσης των Ανωγείων:

«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπιας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρούραρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποταζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγό Φόν Κράιπε, χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακόμιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ  τούτων και την εκτέλεση παντός άρρενος Ανωγειανού, όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωριού και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.

Χανιά 13-8-1944

Ο Στρατηγός Διοικητής

Φρουρίου Κρήτης

Χ. ΜΙΛΛΕΡ»

Η εκτέλεση της διαταγής του Μίλλερ ήταν άμεση και στις 13 Αυγούστου 1944 άρχισε το κάψιμο και η ισοπέδωση των Ανωγείων, που κράτησε μέχρι τις 5 του Σετέμπρη.

Σημαντικός όγκος γερμανικού στρατού σενεπικουρούμενος από ένα ικανό αριθμό δοσίλογων-κεσταμπιτών καίνε τα πάντα και στη συνέχεια γκρεμίζουν τους εναπομείναντας τοίχους, αφού πρώτα λεηλατούν και αρπάζουν όσα πολύτιμα αγαθά υπήρχαν στο πλούσιο κεφαλοχώρι και υπήρχαν πολλά, τα οποία μεταφέρουν στα Σείσαρχα και από κει σε διάφορα γερμανικά κέντρα και σπίτια δοσίλογων.

Το μίσος και η βαρβαρότητα κατά τη διάρκεια των 22 ημερών ολοκαυτώματος των Ανωγείων ξεπερνά κάθε όριο λογικής και φαντασίας. Αρκετοί γέροντες και γυναίκες που έμειναν κρυπτόμενοι στο χωριό και άρρωστα παιδιά που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν, καίγονται ή καταπλακώνονται από τα ερείπια και οποιοσδήποτε κινούμενος στόχος τίθεται στο στόχαστρο των Γερμανοκεσταμπιτών. Δύο παιδιά και είκοσι πέντε άντρες και γυναίκες εκτελούνται η καταπλακώνονται από τα χαλάσματα και είναι οι ακόλουθοι:

-Αεράκης Νικόλαος

-Βρέντζος Εμμανουήλ

-Βουιδάσκης Βασίλειος

-Βλατά Ελένη

-Κοκοσάλη Αμαλία

-Κουβίδης Μιχαήλ

-Καβλέντη Αγάπη

-Καλλέργη Αικατερίνη

-Καραίσκου Ειρήνη

-Ξυλούρης Στέφανος (παιδί 8 ετών)

-Ξυλούρης Κων/νος

-Ξυλούρης Ιωάννης

-Πατραμάνη Ελένη

-Πετροκόπος Κων/νος

-Πασπαράκη Ευαγγελία

-Σκουλάς Εμμανουήλ

-Σκουλά Όλγα

-Σκουλά Ανδρονίκη

-Σαλούστρου Αικατερίνη

-Σαλούστρου Ειρήνη

-Σαλούστρος Εμμανουήλ

– Σπαχή Αφροδίτη

-Χαχλιούτης Κων/νος (παιδί 14 ετών)

-Σπιθούρης Γεώργιος

-Παπαδιός Εμμανουήλ

-Κουτάντος Σωκράτης

-Κουταντος Ιωάννης

Από τα εκτελεστικά αποσπάσματα σώζονται δια της φυγής, τρεις Ανωγειανοί οι : Μιχάλης Ρούλιος, Στέφανος Χαιρέτης και Ιωάννης Σουλτάτος ή Αλισαβογιάννης.

Χαρακτηριστικό της τόλμης και της στωικότητας που οι Ανωγειανοί αντιμετώπιζαν το θάνατο, στις δύσκολες εκείνες ώρες της καταστροφής και του ολέθρου, είναι και το ακόλουθο περιστατικό: «Ο Αριστείδης Πασπαράκης ή Αλμπάτης, υπερήλικας κατά την περίοδο καταστροφής των Ανωγείων, διέμενε μόνος σε ένα μικρό σπιτάκι που είχε κτίσει σε αγρόκτημα του στο Μέσα Πλατάνι, κάτω από τα Σίσσαρχα. Μια μέρα τον επισκέφθηκε ο περιπλανώμενος, όπως και οι υπόλοιποι Ανωγειανοί, επίσης γέροντας Μιχάλης Παπαδιός η Τζιομιχάλης. Την ώρα που οι δύο γέροντες καθόταν στο σπιτάκι κατέφθασε ένας Γερμανός από τα Σίσαρχα και οργισμένος τους διέταξε να σηκωθούν για να τους εκτελέσει, να τους κάνει «καπούτ» όπως τους είπε. Και ο Αλμπάτης απευθυνόμενος στο Τζιομιχάλη.

• Σήκω, μουρέ, στάσου ανατολικά και κάμε το σταυρό σου. Μια φορά, μουρέ,

θα ποθάνουμε, ας ποθάνουμε σήμερο!!

Ο Γερμανός τους έβγαλε στον οψιγιά, πάνω από το σπιτάκι κι εκεί έχοντας γυρισμένη την πλάτη προς τον εκτελεστή, περίμεναν τη βολή.

Οι στιγμές περνούσαν βασανιστικές χωρίς ο Γερμανός να πραγματοποιεί την απειλή του.

Κάποια στιγμή ο Αλμπάτης γύρισε και είδε το Γερμανό να έχει κατεβασμένο το όπλο και τον άκουσε να του λέει:

-Νιξ παππού, καπούτ σήμερο. Αύριο καπούτ!

Κι ο Αλμπάτης

-Έπαε θαν είμαι γω και αύριο μονό να ‘ρθέις.

Την επάυριο οι δύο γέροντες πήγαν στις συκιές που ήταν απέναντι στο σπιτάκι να βρούν κανένα σύκο να το φάνε και να ξεπεινάσουν και αφού βοσκήθηκαν ο Αλμπάτης λέει στο Τζιομιχάλη:

-Αιντε, μουρέ, Μιχάλη να πάμε στο σπιτάκι γιατί μπορεί να ρθεί κείοσες, εννοώντας το Γερμανό. Άμεσα όμως πήρε την απάντηση.

Για γροίκα είντα λέει! Εγώ δε πάω!

Αργότερα ο Αλμπάτης διηγούμενος το περιστατικό στους Σαρχιανούς τους είπε ότι γύρισε στο σπιτάκι και :

-Έκεια τονε περίμενα πολλή ώρα, μα δεν εγύρισε ο κερατάς .

Οι Γερμανοί ανερχόμενοι από διάφορα σημεία για να πραγματοποιήσουν το ολοκαύτωμα των Ανωγείων συνέλαβαν 31 άντρες από διάφορα χωριά το Μαλεβυζίου και Μυλοποτάμου και Ανωγειανούς, τους μετέφεραν στα Σείσαρχα κι από κεί καθημερινά τους χρησιμοπιούσαν ως αγωγιάτες για να μεταφέρουν τα πάσης φύσεως υλικά αγαθά, που άρπαξαν από το χωριό πριν γκρεμίσουν και κάψουν τα σπίτια του.

Στις 22 Αυγούστου θεωρώντας ότι δε χρειαζόνταν άλλο τους αγωγιάτες, πήραν την απόφαση να τους εκτελέσουν. Από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευή Σεισάρχων όπου οι αγωγιάτες διέμεναν, υπό φρούρηση, παρελαμβαναν ένα-ένα και οδηγώντας τον στο ρυάκι, 150 περίπου μέτρα νοτιοανατολικά των Σεισάρχων, τους έστηναν στην άκρη μικρού γκρεμού και τους εκτελούσαν. Ευνόητο ότι, ο 31^ος πρέπει να θεωρηθεί ότι εκτελέστηκε 31 φορές.

Τι βαρβαρότητα!!

α ονόματα των εκτελεσθέντων είναι χαραγμένα σε απλό και ωραίο μνημείο στην πλατεία των Σεισάρχων , στην κορυφή του οποίου είναι γραμμένη η μαντινάδα του Βασίλη Καλομοίρη, γιού εκτελεσθέντα, η οποία μας λέει:

«Στη θύελλα του φασισμού

Που τη φωθιά σκορπίζει,

Μόνο με αίμα το δεντρό

Της λεφτεριάς ανθίζει!»

Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες και 7 Ανωγειανοί οι ακόλουθοι:1)Πατραμάνης Εμμανουήλ,  2)Καλομοίρης Γεώργιος, 3)Καλομοίρης Κων/νος, 4) Μανουράς Ευγένιος, 5) Κοκοσάλης Νικόλαος, 6)Καραμπίνης Χαράλαμπος και 7) Σκουλάς Κων/νος.

Μια μέρα πριν την εκτέλεση των πατριωτών στα Σείσαρχα στις 21-8-1944, οι Γερμανοί πραγματοποιούν κλοιό στο Καμαράκι Μαλεβυζίου και συλλαμβάνουν μέσα σ’ αυτό και στην ευρύτερη περιοχή του 24 άνδρες, τους οποίους οδηγούν στον ανατολικό πόρο του φαραγγιού των Γωνιών όπου τους εκτελούν πλην του Ιωάννη Σουλτάτου, ο οποίος κατάφερε να διαφύγει και να σωθεί κατά την ώρα της εκτέλεσης. Μέσα στους 23 εκτελεσθέντες συμπεριλαμβάνονται και τρεις Ανωγειανοί οι :1) Μαυρόκωστας Βασίλειος 2) Παπαδιός Ιωάννης και 3)Σουλτάτος Μιχαήλ.

Την ίδια περίοδο, άλλο γερμανικό απόσπασμα ερευνώντας το Ζωνιανό αόρι συλλαμβάνει 4 Ζωνιανούς τους : 1) Κων/νο Παρασύρη ή Κάτσουνα 2) Κάββαλο Γεώργιο 3) Κλίνη Μιχαήλ 4) Κλίνη Ιωάννη τους οποίους οδηγεί στη θέση Ρουσαλίμνη και από κει στην πορεία τους προς τ΄ Ανώγεια, σταματά λίγο πιο πάνω από αυτά και τους εκτελεί στη θέση «Πετριάς» και ακόμη 3 Παπαδιούδες Ανωγειανοι: Παπαδιός Στυλιανός, Παπαδιός Εμμανουήλ και Παπαδιός Νικόλαος ευρισκόμενοι στο Στρούμπουλα και μη αντέχοντας τη πείνα, κατεβαίνουν στην Τύλισσο για να βρούν κάτι να φάνε, συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς στη θέση «Αλώνια» και εκτελούνται επί τόπου.

Πάράλληλα με το ολοκαύτωμα των Ανωγείων πραγματοποιείται και το ολοκαύτωμα της Δαμάστας. Τριάντα νέοι Δαμαστιανοί εκτελούνται στη θέση «Κερατίδι» και τρεις ακόμη 2 γυναίκες και 1 άντρας χάνουν της ζωή τους κατά την περίοδο του σαμποτάζ και της καταστροφής της Δαμάστας.

Όμως οι βάρβαρες και δολοφονικές επιχειρήσεις των Γερμανών κατά τη διάρκεια του 1944, δεν περιορίζονται μόνο στη βόρεια πλευρά του Ψηλορείτη, ορεινό Μυλοπόταμο και Μαλεβύζι, επεκτείνονται και σε περιοχές του ανατολικά και νότια. Το Μάη του 1944 καίνε το χωριό του Πετρακογιώργη Μαγαρικάρι και τον Αύγουστο πραγματοποιούν εκτελέσεις πατριωτών στον Κρουσώνα, τα Σκούρβουλα, το Μαγαρικάρι, τις Καμάρες, το Πετροκεφάλι και τη Γέργερη και η δράση τους κατά τον ίδιο μήνα επεκτείνεται σε Αμάρι και Άγιο Βασίλη. Πολλά χωριά καίγονται και 179 πατριώτες και πατριώτισσες εκτελούνται: στο Άνω Μέρος 38, στις Βρύσσες 29, στο Καρδάκι 19, στο Γερακάρι 43, στην Κρύα Βρύση 35 και στα Σαχτούρια 15.

Τιμή, Δόξα  και αιώνια ευγνωμοσύνη στις άγιες και ιερές μορφές των αμέτρητων επώνυμων και ανώνυμων ηρώων, που πρόσφεραν τη ζωή τους, στο πέρασμα των αιώνων για την Πατρίδα και τη Λευτεριά και ανάμεσα τους και οι 272 επώνυμοι Ανωγειανοί Ήρωες, που πότισαν με το αίμα τους τα ιερά χώματα του Ψηλορείτη και της Ελληνικής Πατρίδας, εκ των οποίων οι μισοί και περισσότεροι, 146 είναι η προσφορά της περιόδου 1940-1944.”

Ανώγεια 12-8-2015

Γ. Σπώκος