“Χαράς Ευαγγέλιο, για μαθητές και εκπαιδευτικούς, ο νέος ηλεκτρονικός εξοπλισμός του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ανωγείων,που αποκτήθηκε, χάρη στην ευαισθησία και την αγάπη προς τα παιδιά, του συντοπίτη μας κ. Ελευθερίου Κουβίδη, Γενικού Διευθυντή των Σούπερ μάρκετ Φαιστός.

Διαβάστε την συνέχεια... »

Μετά από πάρα πολλά χρόνια το υπέροχο κλάμα ενός νεογέννητου βρέφους ακούστηκε  στο Κέντρο Υγείας Ανωγείων , που αντιμετώπισε με επιτυχία άλλο ένα έκτακτο όσο και δύσκολο περιστατικό τα ξημερώματα της Τετάρτης 15 Ιουλίου. Ευτυχισμένη μητέρα η Όλγα Σουλτάτου και πατέρας ο Γιάννης Καλομοίρης του Γκρανιό, που απέκτησαν ένα υγιέστατο αγοράκι, μεγαλώνοντας την ευτυχία της οικογένειας τους που πλέον αριθμεί τρία τέκνα.

Ήταν λίγο μετά τις 6 το πρωί όταν άρχισαν οι πόνοι της γέννας στο σπίτι τους στο Περαχώρι και άμεσα επιβιβάστηκαν στο ιδιωτικό τους όχημα για να κατευθυνθούν στο Ηράκλειο για τον τοκετό. Πριν καν όμως βγουν προς την έξοδο του χωριού οι έντονοι πόνοι οδήγησαν το ζευγάρι εκτάκτως στο Κέντρο Υγείας καθώς υπήρχε ο φόβος να μην προλάβουν μέχρι να φτάσουν στο νοσοκομείο , όπως και αποδείχτηκε στη συνέχεια.

Στις 6.50 π.μ η Όλγα έμπαινε στο Κέντρο Υγείας, όπου σήμανε συναγερμός για ένα έκτακτο όσο και σπάνιο περιστατικό για τα Ανώγεια. Οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό του Κέντρου απέδειξαν για άλλη μια φορά την σπουδαία δουλειά και το λειτούργημα που προσφέρουν στους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής του Μυλοποτάμου. Το παιδί γεννήθηκε με απόλυτη ασφάλεια δώδεκα μόλις λεπτά αργότερα, στις 7.02 π.μ και το κλάμα του συγκίνησε όχι μόνο τους ευτυχισμένους γονείς αλλά και όλο το προσωπικό του νοσοκομείου μας.

Οι δυο ιατροί που έφεραν εις πέρας την όμορφη αυτή αποστολή ήταν η Μαρία Κουτσουριδάκη και η Χριστίνα Κλάδου, με τη συνδρομή των δυο νοσηλευτριών Βαγγελιώς Μέμου και της Δήμητρας Κόκκινου, ενώ σε όλη τη διάρκεια του τοκετού υπήρχε απευθείας τηλεφωνική επικοινωνία με τον γυναικολόγο  της μητέρας από το Ηράκλειο τον κύριο Κουρλετάκη.

Μετά την γέννα με όλες τις προφυλάξεις μητέρα και βρέφος οδηγήθηκαν με ασθενοφόρο του ΕΚΑΒ Ανωγείων στο Ηράκλειο για την απαραίτητη φροντίδα που πρέπει να έχουν. 

Εκφράζουμε τα συγχαρητήρια μας στο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του Κ.Υ Ανωγείων. Στους γονείς αν και λαχτάρησαν, ευχόμαστε να τους ζήσει και να είναι πάντα ευτυχισμένοι όπως σήμερα. Καλωσορίζουμε τον …βιαστικό μπόμπιρα στην κοινωνία των Ανωγείων!Μπράβο σε όλους! Να σας ζήσει!

Φωτογραφία:Νατάσα Κοντογιάννη

Τον Δήμαρχο Ανωγείων και Πρόεδρο της επιτροπής Ορεινών Περιοχών της ΚΕΔΕ κ. Σωκράτη Κεφαλογιάννη επισκέφθηκε την Τρίτη στα Ανώγεια ο Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας  Δημήτρης Καφαντάρης. Στην συνάντηση συζητήθηκαν θέματα για τις τρέχουσες εξελίξεις γύρω από την αυτοδιοίκηση και τα νέα εργαλεία που έχουν νομοθετηθεί,  τα οποία βοηθούν, κυρίως, στην ενίσχυση των μικρών ορεινών και νησιωτικών Δήμων.

Στην συνάντηση συμμετείχε  και ο Γενικός Διευθυντής του δικτύου “Βιώσιμη Πόλη”  Ιωάννης Γεώργιζας ο οποίος ανέπτυξε την βελτιωμένη θέση των δικτύων μετά τις τελευταίες νομοθετικές πρωτοβουλίες, για την υποστήριξη του έργου, των Δήμων.

Δήλωση Δημάρχου Ανωγείων Σωκράτη Σ. Κεφαλογιάννη:

“Υποδέχθηκα σήμερα τον Γ.Γ. της ΚΕΔΕ κ. Δημήτρη Καφαντάρη και τον Γ. Δ. της “Βιώσιμης πόλης” κ. Ι. Γεώργιζα, και συζητήσαμε τις δυνατότητες που αναπτύσσονται μετά την ψήφιση και του τελευταίου νόμου για την τοπική αυτοδιοίκηση.

Είναι κοινή διαπίστωση ότι, τόσο η πολιτεία αλλά και η ΚΕΔΕ θα πρέπει να λάβουν εκείνες τις πρόνοιες, ώστε να ενισχυθούν σε οικονομικό αλλά και επιχειρησιακό επίπεδο οι μικροί, Ορεινοί και Νησιωτικοί Δήμοι της χώρας.   Βασικοί πυλώνες της περιφέρειας οι ορεινοί και νησιωτικοί δήμοι με τους κατοίκους τους να παραμένουν θεματοφύλακες τόσο της ταυτότητας της Ελληνικής Περιφέρειας όσο και της δημογραφικής επιβίωσης τους. Είμαστε πεπεισμένοι πως η επίσημη πολιτεία και οι αρμόδιες υπηρεσίες θα σταθούν αρωγοί στις προσπάθειες μας ως εκπρόσωποι όλων των κατοίκων στους μικρούς ορεινούς και νησιωτικούς δήμους με στόχο να αποδειχθεί ότι Ελλάδα δεν είναι μόνο η πρωτεύουσα και οι αστικές περιοχές, ότι Ελλάδα είναι όπου αποδεδειγμένα υπάρχει ζωή δράση δημιουργία, άσχετα τον πληθυσμό ή το υψόμετρο.

Με τον κ. Καφαντάρη, αναλύσαμε όλα τα νέα εργαλεία και ανανεώσαμε το ραντεβού μας στην Αθήνα στα γραφεία της ΚΕΔΕ όπου θα πραγματοποιηθεί την προσεχή Παρασκευή η πρώτη συνάντηση του προεδρείου της επιτροπής Ορεινών Περιοχών της Ελλάδας ώστε να καθορίσουμε τα επόμενα βήματα ενόψει του επανασχεδιασμού της αυτοδιοίκησης. Ενός επανασχεδιασμού που θα πρέπει και θα είμαστε συμμέτοχοι και συνλειτουργοί “

Δώδεκα tablet και ένα laptop τελευταίας τεχνολογίας παραδόθηκαν χθες στο Δημοτικό σχολείο Ανωγείων, από τη γνωστή αλυσίδα super και mini μαρκετ “ΦΑΙΣΤΟΣ”,  ενισχύοντας σημαντικά την υλικοτεχνική υποδομή του, προσφέροντας ταυτόχρονα υλικό σε οικογένειες και μαθητές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για  να το αποκτήσουν. Οι υπεύθυνοι των σούπερ μάρκετ ευαισθητοποιήθηκαν από την έλλειψη τεχνολογικού εξοπλισμού των σχολείων μας, γεγονός που παρατηρήθηκε ειδικά το δύσκολο δίμηνο της καραντίνας και προχώρησαν σε αυτή τη σπουδαία κίνηση που ευχόμαστε να βρει και άλλους μιμητές στο μέλλον.

Το υλικό παρέδωσε στο γραφείο του δημάρχου Ανωγείων Σωκράτη Κεφαλογιάννη, ο γενικός διευθυντής των “ΦΑΙΣΤΟΣ ΜΑΡΚΕΤ” και συγχωριανός μας Λευτέρης Κουβίδης που έκανε αυτή τη προσφορά σε συνεργασία με τον τοπικό επιχειρηματία της αλυσίδας “ΦΑΙΣΤΟΣ” Μιχάλη Νταγιαντά. Παρούσα ήταν και η διευθύντρια του Δημοτικού σχολείου Έφη Χατζάκη που εξέφρασε στους δυο άντρες την ευγνωμοσύνη της εκ μέρους όλων των μαθητών και των κηδεμόνων τους.

 Στην δήλωση του στην “Α” αμέσως μετά ο δήμαρχος Ανωγείων Σωκράτης Κεφαλογιάννης ανέφερε:

“Πραγματικά θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το δίκτυο super market “ΦΑΙΣΤΟΣ” για αυτή την ευγενική αλλά και σπουδαία προσφορά τους προς τους μαθητές του Δημοτικού μας σχολείου.Ιδιαίτερες ευχαριστίες και στους δυο συγχωριανούς μας, τον γενικό διευθυντή Λευτέρη Κουβίδη που έλκει την καταγωγή του από τα Σίσαρχα και τον συνεργάτη τους στα Ανώγεια, τον επιχειρηματία Μιχάλη Νταγιαντά. 

Ευαισθητοποιημένοι από όλη την προηγούμενη περίοδο της καραντίνας και τις ανάγκες που βγήκαν στην επιφάνεια στον τομέα της τηλεκπαίδευσης, ανταποκρίθηκαν και κάλυψαν αυτά τα κενά με τον καλύτερο τρόπο.Μια προσφορά που θα πιάσει τόπο σε οικογένειες και μαθητές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν όλον τον τεχνολογικό εξοπλισμό που απαιτείται για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, αλλά ταυτόχρονα αναβαθμίζει και την ποιότητα της διδασκαλίας στο δημοτικό μας σχολείο. Εύχομαι το παράδειγμα τους να βρει μιμητές και στο μέλλον.”

*Τον παρακάτω αποχαιρετισμό συνέγραψε και εκφώνησε εκ μέρους της οικογένειας του Γεωργίου Καλομοίρη του Οδυσσέα, η ανιψιά του εκλιπόντος Κατερίνα Καλομοίρη μετά το τέλος της επιμνημόσυνης δέησης στους Κουρνούς (Ρίσοβο) Ηλείας όπου είναι και ο τόπος της τελευταίας του κατοικίας του εκλιπόντος.

“Αγαπημένε μας θείε ,

Νιώθουμε εγκάρδιο το καλωσόρισμα σου στα μέρη που επέλεξες για δεύτερη πατρίδα σου. Αφουγκραζόμαστε τα βήματα σου και αισθανόμαστε πως μαζί με τη σύζυγο και συνοδοιπόρο σου θεία  Γιώτα άφησες ανεξίτηλο το στίγμα σου στα χώματα της Ηλείας.

Γεννημένος το 1944 στα Ανώγεια της Κρήτης , το πρώτο παιδί του Δυσσέα του Ντουλγκεροβασίλη ήξερες από νωρίς να δίνεις μάχες . Ο αγώνας της βιοπάλης σου ήταν γνωστός αλλά οι Ντουλγκέρηδες έλεγες δε φοβούνται και αν φοβούνται- μου είπες την τελευταία φορά που σμίξαμε -δε το δείχνουν.

Στα 18 σου φεύγεις από τον γενέθλιο τόπο σου για να αναζητήσεις μια καλύτερη ζωή. Ήσουν αυτοδημιούργητος , ακολούθησες τον δικό σου δρόμο, κάνοντας μας όλους υπερήφανους.

Ο ερχομός σου τα καλοκαίρια έμοιαζε με ιεροτελεστία. Κανείς δεν επιτρέπονταν να χαλάσει τη σειρά της υποδοχής. Η γιαγιά η Δυσσένα είχε έτοιμες τις αφράτες πατάτες και τα ξαδέρφια στοιχισμένα στη σειρά σε περιμέναμε.

Πρώτοι οι Γιώργηδες, έπειτα ο Δυσσέας ο μεγάλος και ο μικρός, η Πέλα της Μαρίκας μας και οι Κατερίνες του Αντώνη και της Μαρίκας μας, η Νίκη του Θέμη μας όπως μας έλεγες.

Οι ιστορίες από τα παιδικά σου χρόνια χιλιοειπωμένες και καθηλωτικές. Ο “Διχαλός” και ο “Αχλαδιάς” έμοιαζαν απόκοσμοι όταν κανείς σε άκουγε να περιγράφεις με πόση δυσκολία κατάφερνες πράγματα που η σημερινή πραγματικότητα έχει αλλάξει ως αυτονόητα.

Έφυγες άφοβος και αληθινά αγαπημένος και είμαι σίγουρη πως βρίσκεσαι πλάι σε εκλεκτούς που σε υποδέχτηκαν με την ίδια λαχτάρα με κείνα τα καλοκαίρια.

Σήμερα είμαστε ήδη εδώ, τα αδέλφια , τα ανίψια και τα ξαδέλφια σου…το σπίτι μας που τόσο μετρούσες και κουβαλούσες πάντα μέσα σου σαν μια Κρήτη στον τοίχο του δικού σου σπιτιού .

 Αυτή η Κρήτη με την κουκκίδα στο κέντρο της, τον τόπο που πάντα μετέφερες μέσα σου τα Ανώγεια , σήμερα σε αποχαιρετά με μια μαντινάδα του Αριστείδη Χαιρέτη (Γυαλάφτη) που στο τετράστιχο της νομίζω εκφράζεται το αποτύπωμα που άφησες στην ίδια τη ζωή.

«Όλοι περαστικοί ΄μαστε

‘Ποτουτουσες τσι τόπους

Τι πιο ωραίο να σαι απλός

Και να αγαπάς τα’ ανθρώπους»

 Καλό παράδεισο θείε…”

-Ο Γεώργιος Καλομοίρης του Οδυσσέα “έφυγε” από τη ζωή την 1η Ιουνίου 2020 στα 76 του χρόνια και κηδεύτηκε σε στενό οικογενειακό κύκλο  στους Κουρνούς (Ρίσοβο) Ηλείας, όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια μαζί με τη σύζυγο του Γιώτα. Στην μνήμη του και με αφορμή τη συμπλήρωση 40 ημερών από τον χαμό του, τα αγαπημένα αδέρφια του προσέφεραν στην ΑΝΩΓΗ το ποσό των 50 ευρώ για τις ανάγκες της ηλεκτρονικής μας έκδοσης. Τους ευχαριστούμε θερμά για τη στήριξη τους. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.

Του Γιώργη Νταρολευτέρη Αεράκη

Όταν μεγάλωνα στα Ανώγεια θυμάμαι την φιγούρα μιας λιπόσαρκης ηλικιωμένης γυναίκας ντυμένης στα μαύρα, στηριζόμενη σε ένα μαύρο μπαστούνι να ανηφορίζει αργά-αργά από την γειτονιά που έμενε, να φτάνει στο ίσωμα της πλατείας του Άη Γιώργη όπου σταματούσε να πάρει μια ανάσα.

«Η θεία η Καλλιώ!», λέγαμε μεταξύ μας και σταματούσαμε το παιχνίδι για να την χαιρετίσουμε. Κάποιοι της φιλούσαμε το χέρι και αυτή μας έδινε την ευχή της.

Η Καλλιόπη Νταγιαντά, η Γκαγκανελοκαλλιώ όπως την λέγανε όλοι με σεβασμό και τρυφερότητα διένυε τότε την έβδομη δεκαετία της ζωής της. Τον Ιούνιο του 1913 στο μικρό διάλλειμα μεταξύ του Α και του Β Βαλκανικού πολέμου δεκαεξάχρονη τότε παντρεύεται από έρωτα τον 24χρονο συγχωριανό της και γείτονα Γιώργη Αεράκη.

Η ευτυχία τους δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Λίγες μέρες μετά τον γάμο ο Γιώργης καλείται να επανδρώσει το Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών στην Μακεδονία. Ο δεύτερος Βαλκανικός Πόλεμος είχε μόλις ξεκινήσει. Τι είχε συμβεί; Η Βουλγαρία χολωμένη από την μοιρασιά των εδαφών που προέκυψαν από την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α Βαλκανικό πόλεμο στρέφεται εναντίων των μέχρι προ ολίγων ημερών συμμάχων της και τους επιτίθεται.

Οι συμφωνία που είχαν κάνει οι βαλκάνιοι σύμμαχοι στον Α Βαλκανικό προέβλεπε σε γενικές γραμμές ότι όποια εδάφη καταλάμβανε κάθε χώρα θα ήταν και δικά της στην μοιρασιά. Από λάθος εκτιμήσεις και αβελτηρία η Βουλγαρία η οποία διέθετε και την μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη από όλους τους συμμάχους που συνασπίστηκαν εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν είχε τα προσδοκώμενα εδαφικά ωφέλη από την μοιρασιά που έγινε. Η προσπάθεια για μια Μεγάλη Βουλγαρία δεν ευοδώθηκε σε αντίθεση με την Ελλάδα. Σε αυτό βέβαια βοήθησε ότι στο τιμόνι τη χώρας μας την κρίσιμη εκείνη περίοδο βρέθηκε ο Βενιζέλος ο οποίος με στρατηγικές κινήσεις έβαλε την χώρα μας στον χάρτη των μεγάλων δυνάμεων της περιοχής!

Η μάχη της Τζουμαγιάς ή μάχη του Υψοδείκτη 1378 όπως είναι γνωστή στην Στρατιωτική Ιστορία τον Ιούλιο του 1913 ήταν αναντίρρητα η πιο σκληρή και η πιο αιματηρή από όσες έδωσε ο Στρατός μας και στους δυο βαλκανικούς. Ήταν δε και η τελευταία του πολέμου αυτού. Η μοίρα θέλησε στην μάχη αυτή να αναμετρηθεί το άνθος των στρατιωτικών δυνάμεων των εμπολέμων. Η Βουλγαρία εκμεταλλευόμενη την προσωρινή στάση των πολεμικών επιχειρήσεων της Σερβίας, μεταφέρει απέναντι στον Ελληνικό Στρατό το σύνολο σχεδόν των δυνάμεων της με αιχμή του δόρατος το Σύνταγμα της Βασιλικής Φρουράς του Φερδινάνδου δηλ. το πιο ανδρειωμένο Τμήμα του στρατού των Βουλγάρων. Γιατί έχει μεγάλη σημασία όταν νικάς, ποιον νικάς.

Από την άλλη το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων του Συνταγματάρχη Δ. Παπαδόπουλου αποτελούμενο από το 9ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βελισσαρίου), το 8ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βασιλούνης), και το Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών (Διοικητής ο Ταγματάρχης Γώγος Κολοκοτρώνης, πρωτότοκος γιος του Πάνου Κολοκοτρώνη, εγγονός του Γέρου του Μωριά), δηλ. το ηρωϊκώτερο και πιο εμπειροπόλεμο τμήμα του Ελληνικού Στρατού. Το ηρωϊκό Σύνταγμα τρείς φορές κυρίευσε δια της λόγχης το ύψωμα 1378 και άλλες τόσες εκτοπίσθηκε από τους ανδρειωμένους Βούλγαρους. Στην επική μάχη αυτή θα σκοτωθεί ο Διοικητής του Τάγματος Κρητών Ταγματάρχης Γώγος Κολοκοτρώνης και ο θρυλικός Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Ιωάννης Βελισσαρίου. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι πολεμούσαν πλάι-πλάι με τους στρατιώτες τους και δεν ήταν στα μετώπισθεν να κάνουν τα κουμάντα!

Οι Βούλγαροι θα αφήσουν εκατοντάδες νεκρούς στο πεδίο της μάχης μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Συντάγματος της Βασιλικής Φρουράς που πολέμησε μέχρις εσχάτων. Άντρες, όι ψεφιές! για να θυμηθώ αγαπημένη έκφραση του πατέρα μου όταν μιλούσε για ανδρειωμένους. Από τους αξιωματικούς του ελληνικού Συντάγματος παρέμειναν όρθιοι μόνο ο Διοικητής του Συντάγματος, ένας Λοχαγός, ένας Υπολοχαγός και τρείς Ανθυπολοχαγοί. Οι συνολικές απώλειες του Συντάγματος στο υψωμα 1378 ανήλθαν σε 859 άνδρες. Από το 9ο Τάγμα Ευζώνων επέζησαν ένας Υπολοχαγός και 79 Εύζωνοι. Λίγες μέρες αργότερα μετά από αυτήν την μάχη υπογράφεται ανακωχή και ο πόλεμος τερματίζεται.

Αυτά όμως είναι Ιστορία. Και η Ιστορία περικλείει πάντα μικρές ανθρώπινες ιστορίες που περνούν ξώφαλτσα από την συλλογική μνήμη. Βουβός και μεγάλος πόνος στα Ανώγεια για μια νιόπαντρη σύζυγο και δυο γονείς που δεν θα έχουν την δυνατότητα να κηδέψουν τον σκοτωμένο τους στη μάχη. Γιατί στη μάχη αυτή θα σκοτωθεί πολεμώντας σώμα με σώμα ο Γιώργης. Η ιστορία αγάπης έληξε πριν καν ξεκινήσει. Η Καλλιώ θα πνίξει τα δάκρυά της και θα αρνηθεί πεισματικά να ξαναπαντρευτεί. Η είκοσι ημερών νύφη θα κρατήσει χατίρι!

Πέθανε σε βαθιά γεράματα στα Ανώγεια απολαμβάνοντας τον σεβασμό των συγχωριανών της. Με την πενιχρή της σύνταξη επέλεξε να κάνει το εξής: μιας και ίδια δεν πρόλαβε να κάνει παιδιά ξεχώρισε τον ανιψιό της Γιάννη Νταγιαντά που έπαιρνε τα γράμματα και τον στήριξε οικονομικά, μέχρι που έγινε ο επιτυχημένος αγγειοχειρούργος που σταδιοδρόμησε σε Ηράκλειο και Αθήνα. Οι μεγαλύτεροι θα τον θυμούνται σίγουρα. Δημιούργησε δε μια επιστημονική οικογενειακή συνέχεια μιας και τα παιδιά και τα εγγόνια του διακρίθηκαν και διακρίνονται στα γράμματα και τις τέχνες.

-Τι θέλεις να κάνω θεία να σε ευχαριστήσω και γω με τη σειρά μου την ρώτησε πτυχιούχος γιατρός πια ο ανηψιός της.

-Να με πάς στην Τζουμαγιά, έκεια που εσκοτώθηκε ο Γιώργης μου, ζήτησε η Καλλιώ.

Αφού βγήκαν οι απαραίτητες άδειες (η Τζουμαγιά είναι η σημερινή Μπλαγκόεβγραντ της Βουλγαρίας και τα ταξίδια δεν ήταν εύκολα τότε στις χώρες του ανατολικού μπλοκ), η Καλλιώ στάθηκε μπροστά στο ύψωμα 1378 και άφησε τα δάκρυά της να μουσκέψουν την ματωμένη γη.

Μικρό μνημόσυνο για τον Γιώργη, την Καλλιώ και τα χιλιάδες θύματα των Βαλκανικών πολέμων

Πηγές
– Σαραντόπουλος Φώτης, «Εμπρός δια της λόγχης – Η μεγάλη εξόρμηση 1912- 1913», Εκδόσεις ΝΙΔΑ, Αθήνα 2012

-Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος ΙΔ. Αθήνα 1980

-Γεωργίου Σμπώκου, Ανώγεια, η ιστορία μέσα από τα τραγούδια τους

-Προφορικές διηγήσεις